Noršurlandarįšiš

Skjal 2 - Frįgreišing 2001

1. Inngangur
Vķsandi til lóg um sendinevnd Fųroya til Noršurlandarįšiš § 3 lata fųroysku limirnir ķ Noršurlandarįšnum Jógvan viš Keldu og Jóannes Eidesgaard herviš Lųgtinginum įrligu frįgreišingina um, hvat er fariš fram ķ Noršurlandarįšnum ķ 2001.

Frįgreišingin ķ įr er eitt sindur drśgvari enn vanligt. Hetta hava vit hildiš vera neyšugt til tess at kunna tingmenn betur um arbeišiš ķ og skipanina av Noršurlandarįšnum. Hetta er eisini ķ trįš viš andan ķ nżskipanini av rįšnum, iš er at skapa eitt tęttari samband viš tingini og tingnevndirnar og samstundis gera virksemiš ķ Noršurlandarįšnum sjónligari.

Frįgreišingin er bygd upp į tann hįtt, at fremst er ein samandrįttur av virki rįšsins, og evni, sum fųroysku umbošini hava tikiš serliga virknan lut ķ, verša drigin fram. Sķšani veršur greitt frį ymisku fundunum, fųroysku umbošini hava luttikiš ķ, og seinasti partur snżr seg um sjįlvan bygnašin ķ rįšnum.

Taš er okkara vón, at frįgreišingin fer at stimbra noršurlandasamstarvinum og eggja tingmonnum og fólki sum heild at taka virknan lut ķ hesum įhugaverda og fyri Fųroyar tżdningarmikla arbeiši.

2. Samandrįttur av farna įri
Nógv virksemi hevur veriš ķ Noršurlandarįšnum ķ 2001. Tvey evni hava fingiš serliga rśmd, og hava fųroysku umbošini eisini tikiš virknan lut ķ višgeršini av hesum. Annaš er nżskipanin av Noršurlandarįšnum og hitt er frįgreišingin Buršardygg menning - ein nżggj leiš fyri noršurlond.

Nżskipanin av Noršurlandarįšnum hevur veriš til višgeršar ķ ymiskum hųpi alt įriš. Stųšiš hevur veriš tikiš ķ teimum įttati uppskotunum, sonevnda "Vķsmannafrįgreišingin" kom viš į heysti 2000.

Evnisrįšstevnan ķ įr snśši seg um buršardygga menning ķ noršurlondum. Į rįšstevnuni komu nógv spennandi sjónarmiš fram.

Frį fųroyskari sķšu harmašist man um fyrivarni, sviar hava tikiš fyri brotinum um fiskivinnu, veišu og aling. Eftir rįšstevnuna sendu fųroysku limirnir ķ Noršurlandarįšnum svenska umhvųrvismįlarįšharranum fyrispurning um mįliš, og ķ svarinum veršur gjųrt greitt, at taš eina og aleina er hvalaveiša viš sųlu fyri eyga, sum nervar sviar. Men eftir stendur tó fyrivarni móti ųllum brotinum, og hetta hava fųroyingar ķ fleiri umfųrum gjųrt vart viš m.a. į eyka įrsfundinum ķ Kungälv 26. juni, har rįšiš samtykti ętlanina.

Eisini į įrfundinum ķ Keypmannahavn 29. oktober varš hesin spurningur enn einaferš reistur.

3. Fundir ķ 2001
Ķ 2001 hava fųroysku umbošini luttikiš ķ 12 fundum ķ Noršurlandarįšnum. Nišanfyri er stutt frįgreišing um, hvat er fariš fram į ymisku fundunum.

29.-30. januar: Felagsfundur millum rįšharrarįšiš og Noršurlandarįšiš um framtķšar skipanina av noršurlendska samstarvinum
Fundurin var ein felagsfundur millum rįšharrarįšiš og umboš fyri Noršurlandarįšiš. Fyri Fųroyar luttók Jógvan viš Keldu. Į hesum fundinum vóršu uppskotini ķ Vķsmannafrįgreišingini višgjųrd, og kjakast varš um, hvussu vķšari skuldi farast fram hesum višvķkjandi. Fundurin varš samdur um, at arbeišsbólkar fyri bęši Noršurlandarįšiš og rįšharrarįšiš skuldu samstarva, og at mišast skuldi eftir einum felags uppskoti um nżskipan av noršurlandarįšsarbeišnum til įrsfundin ķ Keypmannahavn.

Frį fųroyskari sķšu varš fųrt fram, at man sį fram ķ móti uppskotinum ķ Vķsmannafrįgreišingini um, at Noršurlandarįšiš beinleišis kundi venda tilrįšingum til stjórnirnar ķ teimum sjįlvstżrandi ųkjunum. Ķ hesum sambandi įtti mųguleikin fyri sjįlvstųšugum limaskapi eisini at veriš umrųddur, hóast hetta krevur broytingar ķ Helsingforsavtaluni.

5.-6. februar: Fundur ķ Noršurnevndini og hoyring um gransking og matvųrutrygd ķ Keypmannahavn
Į fundinum vóršu ymisk limauppskot višgjųrd. M.a. var uppskot lagt fram ķ Noršurnevndini um samstarv millum noršurlendsk sjónvųrp, og endamįliš viš uppskotinum var at fįa allar noršurlendskar public service stųšir varpašar til allar noršurlendingar.

Ķ 2000 ynskti Noršurnevndin ein dialog viš viškomandi rįšharrar um samstarv innan gransking. Fyrsta stigiš var ein stutt hoyring viš "Forsknings Politiska Rådet" um henda spurning og um ętlanina fyri samstarvi millum noršurlond į śtbśgvingar- og granskingarųkinum.

Harumframt varš skipaš fyri stuttari hoyring um matvųrutrygd. Hetta var fyrst og fremst ein kunning frį rįšharrum, serfrųšingum og vinnulķvsfólki um, hvųrjir mįlsetningarnir eru, og hvųrji stig verša tikin fyri at nįa teimum.

2.-3. aprķl: Evnisrįšstevna "Buršardygg noršurlond" ķ Oslo
Į rįšstevnuni skiftu rįšharrar og tingmenn śr noršurlondum orš um evniš, og stųšiš varš tikiš ķ frįgreišing, nevnd "Buršardygg menning - ein nżggj leiš fyri noršurlond", sum Noršurlendska Rįšharrarįšiš hevur latiš gjųrt. Fyri Fųroyar luttóku umframt Dan Reinert Petersen og Jógvan viš Keldu, lands-stżrismenninir Jųrgen Niclasen og Hųgni Hoydal.

Oršaskiftiš į rįšstevnuni fevndi ógvuliga vķša, og nógv įhugaverd višurskifti višvķkjandi umhvųrvi vóršu umrųdd. Tó hevši serliga parturin um fiski- og hvalaveišu og aling okkara įhuga. Ųll londini uttan Svųrķki tóku undir viš mįlsetninginum ķ hesum parti, og harmašust umboš frį serliga Ķslandi og Fųroyum um hetta fyrivarni.

3. aprķl : Fundur ķ Noršurnevndini
Į fundinum varš spurningurin um sjónvarpssamstarv enn einaferš umrųddur, men hóast nevndin er samd um, at hetta er eitt tżdningarmikiš mįl, so tykist torfųrt at fullfųra taš.

Uppskot um broytingar ķ Noršurlendska Mentanargrunninum varš eisini umrųtt. Breiš semja var um uppskotiš, sum hevši til endamįls at gera mentanargrunnin sjįlvstųšugari bęši lųgfrųšisliga og fyrisitingarliga.

Sum framhald av kunningini um granskingarsamstarv hevši Noršurnevndin bjóšaš m.a. Hans Gušmundssyni į fundin at kunna um NorFA, sum er stytting fyri "Nordisk Forskerutdanningsakademi".

Eisini greiddi Ole Norrback frį arbeišnum ķ bólkinum, sum arbeišir viš einum sokallašum norbśgvasįttmįla. Hetta er eitt av teimum mįlum, sum finski formansskapurin ķ rįšharrarįšnum hevur rašfest ovarlaga.

31. mai - 1. juni: Felagsfundur millum Noršurlandarįšiš og Baltalond
Baltalondini hava ķ rśma tķš fyrireikaš seg til upptųku ķ ES. Gerast tey trż londini limir ķ ES, įvirkar taš sjįlvsagt samstarviš viš Noršurlond, og hesin spurningur var eisini hųvušsevniš į fundinum.

Eitt annaš evni į skrįnni var ųkissamstarv į eitt nś orkuųkinum. Mentanar- og śtbśgvingarsamstarv viš m.a. menning av ungdóms- og nęmingaumbżti varš eisini umrųtt.

25. - 26. juni: Fundur ķ Noršurnevndini og eyka įrsfundur ķ Kungälv
Įsannandi at skrįin į regluligu įrsfundunum gerst alsamt trengri, var ķ įr avgjųrt at halda ein eyka įrsfund ķ sambandi viš, at rįšiš kom saman ķ Kungälv. Į skrįnni vóru tvey mįl. Annaš var rįšharrauppskotiš um noršurlendska umhvųrvisętlan fram til 2004 og hitt uppskotiš frį rįšharrarįšnum um buršardygga menning, sum eisini var fyri į tingi ķ mai mįnaši. Bęši uppskotini vóršu samtykt, tó at įvķsir limir tóku fyrivarni móti brotinum um at bera so ķ bandi, at einstųku londini settu Kyoto sįttmįlan ķ gildi ķ 2001.

Į fundinum ķ Noršurnevndini varš m.a. enn einaferš umrųtt uppskotiš um sjónvarps-samstarv millum noršurlond. Nevndin varš samd um at leggja uppskotiš og įltiš fyri įrsfundin. Harafturat varš kunnaš um kunningarferšina til Grųnlands.

Umskipanin av arbeišnum ķ Noršurlandarįšnum

25. juli - 2. august: Fundur ķ Noršurnevndini ķ Grųnlandi
Hetta var ein kunningarferš um Grųnland.

24. - 25. september: Noršurnevndin fund ķ Åbo
Į fundinum ķ Åbo vóršu m.a. umrųddar skipanir til ųkt flytfųri millum noršurlond, her vóršu serliga višgjųrdar skipanir innan śtbśgvingar- og granskingarųkiš. Eisini varš męlt til at fįa Noršurlenska Rįšharrarįšiš at vķška Nordjob avtaluna til eisini at fevna um ung ķ noršurlondum, iš ikki hava rķkisborgararętt.

Harumframt vóršu onnur evni so sum rasisma og intergratión, lķvskvalitetur ķ noršurlondum, gransking og regionalpolitikkur višgjųrd.

29. oktober: Fundur ķ Noršurnevndini ķ Keypmannahavn
Noršurnevndin višgjųrdi tilrįšingar višvķkjandi:

• Heilsu- og almannatrygd
• Noršurlendska Mentanargrunninum
• "Ett handslag för Västnorden"

29. - 31. oktober: Įrsfundur ķ Keypmannahavn
Į įrsfundinum varš m.a. tilrįšingin frį Mittengruppen "ett handslag för Västnorden" lagt fram. Ķ hesum veršur dentur lagdur į, at śtnoršur eisini er partur av tķ noršurlenska samfelagnum, og tķ eigur Noršurlandarįšiš at gera meira burtur śr hesum parti av noršurlondum.

Hetta evniš tóku bęši fųroysku umbošini fram ķ rųšum sķnum undir oršaskiftinum į įrsfundinum.

Umbošini lųgdu harumframt dent į, at fųroyingar fyri stóran part liva av nįttśrutilfeinginum ķ havinum, og ķ hesum sambandi settu fųroysku umbošini noršulendsku rįšharrunum ķ noršurlendskum mįlum spurningar um, hvat skuldi til at fįa taš fyrivarni burtur, sum sviar hųvdu sett fram um hvalaveišu.

Bęši norski rįšharrin Svein Ludvigsen og ķslenski rįšharrin Siv Frišleifsdóttir tóku undir viš spurningunum frį fųroysku umbošunum og harmašust, at noršurlond ikki standa saman ķ hesum spurningi, og tey mettu, at avgerandi er, at hesin spurningur veršur loystur ķ felag.

30. oktober Fundur viš umbošini fyri sjįlvstżrisųkini
Į įrsfundinum varš fundur hildin viš umbošini fyri hini sjįlvstżrisųkini Grųnland og Įland. Avtala varš gjųrd teirra millum um frameftir at hava eitt samstarv millum tinglimir frį sjįlvstżrisųkjunum, og m.a. varš avtalaš at halda fundir, tį įrsfundir Noršurlandarįšsins verša hildnir, fyri at višgera mįl av felags įhuga.

31. oktober: Fundur ķ Noršurnevndini saman viš noršurlendsku mentanarrįharrunum
Fundurin var ein kunning um arbeišiš at samskipa mųguleika fyri samstarvi innan sjónvarp. Ķ hesum sambandi varš eisini višgjųrt eitt tilmęli um at samskipa lóggįvuna višvķkjandi upphavsrętti.

4. Tilrįšingar
Tilrįšingarnar fyri 2001 eru samtyktar į tveimum ymiskum fundum. Tvęr teirra į eykaįrsfundi ķ Kungälv og hinar į įrsfundinum ķ Keypmannahavn.

Į įrsfundinum ķ Keypmannahavn ķ oktober samtykti Noršurlandarįšiš eina rųš av tilrįšingum til Noršurlendska Rįšharrarįšiš (35) og stjórnirnar ķ noršurlondum (11).

Mųguleiki er hjį tinglimum og ųšrum, sum hava įhuga ķ noršurlandasamstarvinum, at fįa hendur į tilrįšingunum til rįšharrarįšiš į heimasķšu Noršurlandarįšsins ella hjį fųroysku sendinevndini.

5. Nżskipan av Noršurlandarįšnum
Višgeršin av framtķšar samstarvinum hevur farna įriš fylt nógv ķ arbeišnum hjį Noršurlandarįšnum, og fųroysku umbošini hava tikiš virknan lut ķ hesum.

Į įrsfundinum ķ Reykjavķk ķ 2000 varš sokallaša vķsmannafrįgreišingin, iš hevur fingiš heiti eftir yrkingini hjį Piet Hein "Åbent for verdens vinde", lųgd fram. Ķ frįgreišingini verša nśtķšarrįk framlųgd, višgjųrd og sett ķ noršurlendskt hųpi. Frįgreišingin hevur įttati uppskot um framtķšar samstarvsmųguleikar millum noršurlond.

Globalisering
Hųvušshugsanin ķ frįgreišingini er, at skal noršurlendska samstarviš mennast, so taš kann taka ķ móti framtķšar avbjóšingum, er alneyšugt at styrkja parlamentariska samstarviš.

Broyttur nevndarbygnašur
Ķ frįgreišingini varš m.a. męlt til, at tingnevndirnar koma at arbeiša tęttari saman.

Fleiri uppskot um nevndarbygnaš vóru frammi, og kjakast varš aftur og fram um, hvussu nógvar nevndirnar skuldu verša og hvųnn leiklut tęr skuldu hava.

Stųša Fųroya broytt
Eitt annaš uppskot, iš viškom Fųroyum, Įlandi og Grųnlandi beinleišis, var uppskotiš um at stķla soleišis fyri, at tilrįšingar og spurningar kundu koma beinleišis frį Noršurlandarįšnum til tey sjįlvstżrandi ųkini. Hesum hava fųroysku umbošini tikiš undir viš, og ķ hesum sambandi hevur frį fųroyskari sķšu eisini veriš vķst į, at tķšin er bśgvin til at umrųša fullan limaskap.

Skuldi hetta lata seg gera, varš neyšugt viš broytingum ķ Helsingforsavtaluni, og hetta hava limalondini ikki hildiš veriš eitt gott hugskot. Endin var tķskil, at limalondini sķnįmillum avtalašu, at tey gjųgnum sķtt mandat sum fullir limir loyvdu Noršurlandarįšnum at senda tilrįšingar til sjįlvstżrandi ųkini og noršurlandarįšslimum at seta spurningar til stżrini ķ hesum ųkjum.

6. Buršardygt umhvųrvi - ein nżggj leiš fyri noršurlond
Hóast nógv hevur veriš gjųrt į ųllum stigum seinnu įrini fyri at tryggja buršardygga menning ķ noršurlondum, er langur vegur eftir į mįl.

Skal hetta eydnast, er neyšugt, at noršurlond saman reka ein mįlręttašan og avgjųrdan politikk į hesum ųki og tryggja sęr atgongd til bestu ambošini, iš kunnu slóša vegin fyri neyšugum broytingum. Skipaš endurnżggjan innan allar vinnubólkar og innan tilfeingisnżtslu, ķlųgur, tųkniliga menning og bygnašarbroytingar mugu fremjast viš atliti at framtķšar og nśtķšar tųrvi.

Ķ november varš įlagt Noršurlendska Rįšharrarįšnum at gera eina ętlan fyri arbeišinum fram ķ móti buršardyggum noršurlondum eins og buršardyggum grannaųkjum. Ķ januar 2001 legši rįšharrarįšiš so fram ętlanina "Buršardygg menning - ein nżggj leiš fyri noršurlond".

Uppskotiš fevnir um endamįl og ętlan fyri framferšarhįtt fram til 2004 og eina langtķšarętlan fram til 2020. Taš var norski forsętisrįšharrin Jens Stoltenberg, sum į evnisrįšstevnuni ķ Oslo legši frįgreišingina frį rįšharrarįšnum fram.

Frįgreišingin og tilmęli hennara eru sera vķšfevnd, men į rįšstevnuni ķ Oslo kom greitt til sjóndar, at ein felags vilji og felags hugburšur eru ķ ųllum noršurlondunum.

Frį fųroyskari sķšu varš m.a. fųrt fram, at fyrivarniš hjį Svųrķki móti tķ partinum, sum snśši seg um hvalaveišu, var at harmast um. Hetta var samstundis einasta fyrivarni ķ allari frįgreišingini.

Į eykaįrsfundi ķ Kungälv ķ juni vóršu fleiri tilrįšingar samtyktar, sum beinleišis eru śrslit av frįgreišingini "Buršardygg menning - ein nżggj leiš fyri Noršurlond". Hesar tilrįšingar eru sjįlvsagt eisini partur av uppskotinum til samtyktar.

7. Nevndirnar undir Noršurlandarįšnum
Sķšani 1996 hevur Noršurlandarįšiš havt trķggjar nevndir. Hesar eru Noršurnevndin, Evropanevndin og Nęrumhvųrvisnevndin. Bįšir teir fųroysku limirnir ķ Noršurlandarįšnum hava ķ 2001 veriš limir ķ sokallašu Noršurnevndini.

Į įrsfundinum ķ Keypmannahavn varš broyting ķ starvskipan⁾ Noršurlandarįšsins samtykt, og ķ komandi įri veršur so fariš undir arbeišiš ķ nżggja bygnašinum. Fųroyar hava, sum er, bert tveir limir og hava tķskil ikki mųguleika at luttaka ķ ųllum nevndunum.

Noršurlandarįšiš er nś skipaš soleišis, at hesar nevndirnar nś ķ stųrri mun lķkjast teimum nevndum, iš eru ķ teim ymsu tingunum ķ noršurlondum, og eru tęr nś fimm ķ tali:

Mentanar- og śtbśgvingarnevndin
Trivnašarnevndin
Medborgara- og brśkaranevndin
Umhvųrvis- og nįttśrutilfeingisnevndin
Vinnunevndin

Hvųr nevndin er mannaš viš 15 limum. Fųroyar vóru umbošašar ķ Mentanar- og śtbśgvingarnevndini, har Jógvan viš Keldu sat, og ķ Umhvųrvis- og nįttśrutilfeingisnevndini, har Dan Reinert Petersen sat.

Ętlanin viš nżggju nevndunum er at fįa stųrri samband millum nationalu nevndirnar. Nevndirnar fįa m.a. javnan kunning um, hvųrji mįl verša višgjųrd ķ teim nationalu nevndunum. Somuleišis er ętlanin, at tęr nationalu nevndirnar eisini eiga at verša kunnašar um, hvat samsvarandi noršurlandarįšs nevnd višger. Tosaš hevur m.a. veriš um, at formenninir ķ teim nationalu nevndunum og samsvarandi noršurlenska nevndin skuldu hildiš fund saman, men enn hevur eingin fundur veriš.

8. Floksbólkarnir
Tinglimirnir ķ Noršurlandarįšnum skipa seg ķ fżra floksbólkar, tey konservativu, mišflokkarnir, javnašarflokkarnir og vinstrasosialistarnir.

Nevndarsessir og ašrir sessir verša saman viš uppskotum višgjųrd ķ floksbólkunum, įšrenn tey koma fyri ķ nevndunum og rįšnum.

Socialdemokratiska gruppen : 27
Mittengruppen: 25
Den konservativa gruppen: 22
Vänstresocialistiska gruppen: 9
Utan partigruppstillhörighet: 4

9. Framtķšar virksemi
Taš er einki at taka seg aftur ķ, at noršurlandasamstarv hevur og kann ķ framtķšini fara at hava stóran tżdning fyri Fųroyar. Tķ er taš av alstórum tżdningi, at vit luttaka ķ hesum samstarvi ķ tann mun, taš er gjųrligt.

Virksemiš hjį Noršurlandarįšnum og Noršurlendska Rįšharrarįšnum er ķ dag so vķšfevnt, at taš mį metast ógjųrligt hjį okkum at luttaka ķ ųllum lutum. Hesin veruleiki ger, at alneyšugt er viš greišum rašfestingum bęši frį okkara sķšu og ikki minst frį landsstżrisins sķšu. Torfųrt er ķ noršurlandasamstarvinum at fįa eyga į, hvųrji mįl landsstżriš leggur dent į, og hvųrji verša lųgd til viks. Her įtti ķ framtķšini at veršiš gjųrd ein greiš rašfesting, tķ taš er eyšsęš, at summi mįl viškoma okkum meiri enn onnur.

Eisini frį Lųgtingsins sķšu eiga at verša gjųrdar greišar rašfestingar. Ķ sambandi viš nżggja bygnašin er neyšugt, at tingnevndirnar gera sęr greitt ķ hvųnn mun, tęr ętla at taka lut į samstarvsfundunum millum noršurlandarįšsnevndirnar og formansskapirnar ķ viškomandi tingnevndum.

Kunning um noršurlandasamstarv er eisini lutur, sum įtti at veršiš hęgri rašfestur. Fųroyska sendinevndin hevur seinastu įrini roynt at kunna meiri um virksemiš hjį Noršurlandarįšnum, og taš sżnist eisini, sum um fjųlmišlar og fólk annars geva hesum virksemi stųrri ans enn įšur. Tó mugu vit įsanna, at taš er alt ov sjįldan, at vit hoyra nakaš ķtųkiligt frį landsstżrisins sķšu.

Eisini įtti at veršiš kunnaš betur um, hvųrjar mųguleikar fųroyingar hava innan teir grunnar og stovnar, sum rįšharrarįšiš umsitur.

Ynskiligt hevši somuleišis veriš, um vit ķ framtķšini hųvdu kunnaš fingiš eina greišari mynd av, hvagar tilrįšingarnar hjį Noršurlandarįšnum fara og ķ hvųnn mun, tęr verša fylgdar. Hetta hevur alstóran tżdning fyri viršingina av noršurlandasamstarvinum, og taš er okkara vón, at landsstżrismašurin ķ noršurlandamįlum ķ įrligu frįgreišing sķni tekur hetta evniš fram.