100-12 Fyrispurningur til Helenu Dam á Neystabø, landsstýrismann, viðvíkjandi fyribyrging móti tubbaksnýtslu
Ár 1999, týsdagin 30. november, boðaði formaðurin frá omanfyri nevnda fyrispurningi frá Finni Helmsdal, løgtingsmanni, sum var soljóðandi:
Fyrispurningur
Spurningar mínir eru hesir:
Viðmerkingar
Aðalstjórin í WHO, Gro Harlem Brundtland, hevur sett tubbakið ovast á dagsskránna. Orrustuna móti tubbaksnýtsluni og tubbaksídnaðinum.
Brundtland hevur kunngjørt, at hon fer at knæseta eitt altjóða tiltak tvørtur um landamørk, ein millumtjóða heilsusáttmála, ið hevur sum endamál at fáa tubbakið burtur. Millumtjóða heilsusáttmálin skal ganga undir heitinum: UTTAN ROYK.
Bulurin í hesum tiltaki er upplýsing um vandar, fyribyrgjandi tiltøk og ikki minst eggjandi boðskapir, ið fáa viðkomandi persónar at viðvirka.
Orsøkirnar til, at Gro Harlem Brundtland tekur so rívan til, eru talandi tøl fyri, hvørji árin tubbaksnýtslan hevur á fólk. Og undir hvørjum umstøðum tubbaksvørur verða framleiddar, og tøl fyri, hvussu nógv tubbaksnýtslan kostar samfelagnum.
Hvørt ár gerast milliónir av fólki meira og minni álvarsliga sjúk av tubbaksnýtslu. Eisini fólk, sum ikki sjálvi eru nýtarar. Árliga doyggja umleið 3 milliónir av hesum ávum kring allan heim, herav 1,2 milliónir í Evropu. Um tubbaksnýtslan sleppur at halda fram ótarnað, fer hetta tal at tvífaldast næstu 20 árini.
Tubbaksídnaðurin veksur mest í lítið framkomnum londum, og er talið á børnum, sum arbeiða innan henda ídnað alsamt vaksandi. Her er talan um at smábørn gerast nikotintrælir.
46 statir í USA hava lagt sak móti tubbaksídnaðinum, sum er dømdur at gjalda 1400 milliardir krónur í endurgjaldi fyri heilsukostnað. Hesin peningur skal gjaldast komandi 25 árini. Hesi tøl siga okkum nakað um, hvussu stóran skaða tubbaksnýtslan elvir til, men eisini nokk so nógv um, hvussu nógvur peningur er í hesum ídnaði.
Gro Harlem Brundtland hevur skotið upp, at tubbak verður skrásett, viðgjørt og handlað sum heiligvágur. Ikki tí tað er lekjandi, men tí tað er vanabindandi. Hon heldur eisini, at tubbak eigur at verða marknaðarført sum heilsuskaðilig vøra.
Tubbak er eisini ovalaga á breddanum innan ES, har teir júst hava gjørt av, at í seinasta lagi ár 2003 skal prentast á hvønn sigarettpakka: ROYKING DREPUR.
Okkum nýtist ikki at fara út um landoddarnar fyri at fáa eina mynd av, hvussu vandamikil tubbaksnýtslan er. Hjartalækni greiðir okkum við millumbilum frá, at royking er meira vandamikil enn rúsdrekkanýtsla, enn feitur matur og vantandi motión.
At tað hevði verið meira viðkomandi at stovnsett tubbakseinahandil enn t.d. Rúsuna.
Astma og allergifelagið hevur júst havt vitjan av serfrøðingi, sum segði okkum, at passiv royking, eina mest millum børn, elvir til astmabronkitis o.s.fr.
Men meðan stórur partur av umheiminum er farin í mikla orrustu móti tubbakinum ella rustar seg til slíka, so tykjast føroysku myndugleikarnir enn ikki at hava sett sær nøkur ítøkilig mál hesun viðvíkjandi.
Ein verður skjótt greiður yvir, at fyribyrgjandi arbeiðið móti tubbaksnýtslu hevur sera lágan ella kanska lægsta prioritet. Hetta hóast allir ábyrgdar persónar eru vitandi um, hvussu skaðilig tubbaksnýtslan er fyri alt og øll. Tey, sum royna at gera nakað á hesum øki, fáa ikki sømdir, og tað verður í alt ov lítlan mun lurtað eftir teimum. Tíbetur eru framvegis fólk, sum, meiri av hugsjónarligum orsøkum enn nakað annað, stríðast fyri hesum máli. Men skulu vit røkka longur fram, og skulu vit megna at arbeiða í tráð við ætlanirnar hjá t.d. Gro Harlem Brundtland, mugu politisku myndugleikarnir orða ein ítøkiligan tubbakspolitik eins og tað verður gjørt í øðrum londum.
Hesi orð skulu ikki á nakran hátt skilkjast sum álop á ella niðurgering av tí fyribyrgjandi arrbeiði, sum verður gjørt her á landi. Ráðgevararnir hjá t.d. Rúsdrekka- og narkotikaráðnum og Ráðnum fyri ferðslutrygd skulu fáa øll tey herðaklapp, teir hava uppiborið, fyri eitt gott og samfelagsgagnligt arbeiði. Men vit kunnu ikki áhaldandi lata sum um, at royking bara er ein sigarett oman á døgurða ella aftur við einari øl. Royking er ein so álvarslig lívs- og heilsuhóttan, at vit mugu og skulu gera nakað munagott fyribyrgjandi arbeiði - beinanvegin.
Tað er ikki bara mín vón, at landsstýrismaðurin fer at geva mær eitt positivt og nýtiligt svar. Eg vóni, at alt tingið fer at taka hesi orðini til sín og taka ítøkilig stig í tráð við innihaldið í millumtjóð heilsusáttmálanum hjá Gro Harlem Brundtland.
Á tingfundi 2. december 1999 varð samtykt uttan atkvøðugreiðslu, at fyrispurningurin skal svarast.
Á tingfundi 25. januar 2000 svaraði Helena Dam á Neystabø, landsstýrismaður, fyrispurninginum soleiðis:
Svar:
Málið avgreitt.