Fyrispurningur um tunfiskaloyvir

Dan Reinert Petersen:
Lesur viðmerkingarnar upp og leggur afturat:

Og fortreytir fyri, har er meint við, sum vit plaga at siga, hvørji kriteriir liggja til grund, síðani lesur hann spurningarnar upp, og 9. spurning broytir hann til: Hvørjar fortreytir/kriteriir liggja til ............

Jørgen Niclasen, landsstýrismaður:
Lesur fyrst spurningarnar upp og síðani svar til hvønn einstakan spurning.

Í 4. reglu ad 8, leggur J.N. afturat: fiska av japansku tunfiskakvotuni, - tað er also í ICCAT-samanhangi –

Í ad 10 leggur J.N. afturat: at fyri árið í ár er ikki støða tikin til, hvussu ið verður.

Dan Reinert Petersen:
Harra formaður.
Eg fari fyrst at siga landsstýrismanninum takk fyri svarini upp á fyrispurningarnar frá 14. februar.

Tað kann tykjast, at orðaskiftið er í seinna lagi, tí at líknandi spurningar vórðu settir munnliga fram, also 2 dagar aftaná, at hesir skrivligu vóru innlatnir, men at proseduran er soleiðis, men har er til at siga, at báðir spyrjararnir vistu ikki av hvørjum øðrum. Málið var aktuelt í pressuni, tá ið sakin uppstóð, so hvørki undirritaði ella Tórbjørn Jacobsen vistu av hvørjum øðrum. Tí eru spurningarnir so at siga innleveraðir samstundis, men proseduran er nú einaferð soleiðis, at skrivligir spurningar teir hava longri tíð at verða svaraðir, men loyvispolitikkur yvirhøvur ella vantandi loyvispolitikkur er altíð gagnligur og aktuellur at drøfta í tinginum.

Vit fáa at vita, at 3 føroysk og 3 japansk skip hava fiskað seinasta ár, hóast tað ikki stendur í svarinum, havi eg skilt, at bara 2 manningar eru føroyskar, og er hetta eftir mínum tykki oysl av resoursum og arbeiðsplássum.

Í svari nr. 3 upplýsir landsstýrismaðurin, at einki loyvi er tikið aftur mitt í royndarárinum – fyrr var illa, men man kann kalla barnið, hvat man vil, men ein sannroynd er, at 2 skip, nevniliga Boðasteinur og Skútunes, núverandi Fuglfirðingur, fingu ikki endurnýggjað síni loyvi frá 98 til 99, og hvat kennir landsstýrismaðurin til, at Boðasteinur ikki tøktist at hava ítøkiligar ætlanir um fiskiskap í 1999? Skútunes fekk ikki endurnýggjað loyvið, tí skipið var selt, sigur landsstýrismaðurin. Tað skuldi ikki verið landsstýrismanninum, sum er ættaður vestan úr Vágum, púra ókunnugt, at loyvir bæði fylgja við skipinum í sølu og verða sundurliðað og seld hvør sær.

Men tað bar so ikki til við Skútunesi, hóast skipið var umbygt til hesa vinnu, og tann nýggi eigarin søkti um at fáa tunfiskaloyvi.

Men tað tykist, sum landsstýrismaðurin heldur vil hava útlendskar manningar at fiska hendan dýra fiskin við og uttan føroyskari manning.

Viðvíkjandi spurningi 7 tykist tað løgið, at landsstýrið ongan áhuga hevur í at vita, hvussu mikið loyvini – hesi gullrandaðu pappírini – sum verða forerað nøkrum útvaldum – eru verd. Tað er heilt ótrúligt, at landsstýrismaðurin ikki hevur áhuga í at vita, hvat hesi landsins aktivir eru verd. Men hesir upplýsningar eru so fingnir til vega aðrar vegir, og tað er talan um pr. stykk nógvar hundrað túsund krónur bara fyri loyvi + kiloprís + inntøku av hýrum. Hetta er landsins ognir, sum soleiðis verða tillutaðar nøkrum priviligeraðum.

Svar nr. 8 er ein slutur fyri ein slatur eftir mínum tykki, harra formaður, sjálvandi er talan um at handla við loyvum. Her sigur landsstýrismaðurin, at fyrst er at siga, at talan ikki hevur verið um at handla við loyvum. Sanniliga er tað talan um at handla við loyvum, hvat annað kann tað vera?

Sakin er, at vinnulívsmenn eru ikki líkastillaðir. Teir eru ikki líkastillaðir, teir eru ikki líkastillaðir. Teir favoriseraðu sleppa undan íløgum, teir sleppa undan risiko fyri tapi og gera lítið og einki arbeiði í mun til inntøkuna av hesum landsins ognum.

Og nú er fyrra umfar farið hjá mær, eg fari at biðja formannin um orðið aftur.

Formaðurin: Tú kanst fáa eitt lítið sindur longri tíð nú, um tað skal vera.

Dan Reinert Petersen: Ja tak, so vil eg gjarna, eg tosi so leingi, sum formaðurin loyvir tí.

Vit fáa at vita, at – nei nú misti eg tráðin – bíða nú.

Landsstýrismaðurin ger nógv burtur úr teimum upplýsningum, sum føroyingarnir fáa, men hvussu tornæmir eru føroyskir sjómenn. Tað er ikki mín roynd, at føroyskir sjómenn eru tornæmir. Teir hava ótrúliga lætt við at umstilla seg og læra nýggjar vinnur at kenna, men hvussu tornæmir, heldur landsstýrismaðurin, at teir eru, og hvussu nógv ár skulu útlendingar fiska okkara nógv dýrasta fisk. Hann hevur eitt miðalvirði upp á 200 krónur kilo. Hvussu nógv ár skulu teir leggja okkum lag á.

Havandi í huga, at tunfiskurin hevur eitt – nei, eg loypi eitt sindur um fyri at útnytta tíðina –

Spurningur nr. 9 er als ikki svaraður. Tað er, hvørji kriteriir liggja til grund. Hvat – hvør fær loyvi og hvør ikki. Eg veit, at hesir, sum hava fingið loyvi, eru ótrúliga ójavnt viðfarnir. Summir hava tikið skipið úr síni traditionellu vinnu fyri at kunna fara í tunfiskaveiðina, meðan aðrir hava leigað sær eitt skip inn, aðrir hava bara fingið fremmandar inn, meðan aðrir hava keypt sær nýtt skip til hetta her. Og onkur, sum hevur skipið liggjandi klárt, bygt – umbygt til veiðina, ikki fáa loyvi, so tað er øgiliga ringt at fáa skil á hesum her.

Svarið upp á spurning 9 stendur undir pkt. 4, men tað skal verða fyrigivið. Eitt loyvi er givið til altjóðasjógv, also eg spurdi um, tað var givið loyvi til altjóðasjógv, og tað vísir seg, at eitt loyvi er givið til altjóða sjógv, og tað er givið til eitt leiguskrásett skip – er tað ikki tað, so fái eg nærri greitt frá frá landsstýrismanninum, men tað liggur eitt skip norði í Hósvík – eitt skip, sum er gjørt til fiskiskapin, við manning, ið bíðar eftir at sleppa, og hevur so higartil ikki – seinast eg tosaði við mannin – visti hann ikki, um hann var keyptur ella seldur. Og tí er øgiliga ringt at fáa nakran samanhangandi politikk í hesum her.

Og annars – vit hava so nógv orðaskiftir – eg haldi tingið átti at tikið eitt aðalorðaskifti um loyvispolitikk í heila tikið. Eg haldi, hetta er so ótrúliga stórt mál, at tað kann slett ikki viðgerast í bara einum orðaskifti í sambandi við ein fyrispurning. Hetta er so ótrúligt. Vit hava fingið nakrar nýggjar kongsbøndur í Føroyum, sum hava – sum kunnu handla og selja, meðan aðrir mugu investera og missa, so eg vóni, at onkur annar fer at taka orðið eisini. Takk fyri hesa ferð.

Jørgen Niclasen, landsstýrismaður:
Harra formaður.
Tað komu nakrir spurningar afturat nú. Tað bleiv tosað nakað um, hvussu tað er vorðið við – hvussu føroysku skipini eru mannað, og eg haldi, eg havi upplýst tað nakrar ferðirnar fyrr her í tinginum. Tað er tað, at treyt til manningar á føroysum skipum hon er generell. Tann treytin er, at skiparin skal vera føroyingur, og so eru ongar aðrar treytir til tjóðskapin hjá hinum – restini av manningini. Tað vil siga, at í Føroyum er tað bara treyt til, at skiparin skal vera føroyingur, og so kunnu aðrir vera útlendingar, og tað er galdandi fyri øll skip. Og spurningurin er, vissi man vil inn at broyta tað, so er tað ta regluna, man skal inn at broyta og siga, at nú vilja vit hava, at øll manningin skal vera føroyingar, ella helvtin av manningini skal vera føroyingar, ella hvat tað er, men í løtuni er tað bara skiparin, og tað er galdandi fyri øll føroysk skip, og øll føroysk skip hava føroying til skipara.

Hvussu nógv ár skal man halda fram við royndarfiskiskapi, og tað liggur jú sjálvandi í orðinum, at royndarfiskiskapur skal jú ganga til – koyrir man inntil man heldur, at man er komin nóg langt. Og eg haldi, eg tori at siga, at tað fara at verða broytingar í - á hesum her økinum til royndartíðina nú í summar, eg kann bara ikki enn siga endaligt, hvussu ið skipanin kemur at verða. Fiskirannsóknarstovan kundi hugsa sær at fingið fleiri upplýsingar, soleiðis at teir vóru betur fyri, men tað koma í hvussu so er broytingar at fara fram viðvíkjandi royndarfiskiskapinum, og tað vil siga við øðrum orðum, at vit koma at hava royndarfiskiskap aftur í ár. Spurningurin er so, nær man endaligt sigur, at nú er tað ikki royndarfiskiskapur meir, nú vita vit nóg mikið, hetta er ein nóg burðardygg vinna, so verða fiskiloyvir givin soleiðis, at hetta blívur ein permanent vinna.

Dan Reinert Petersen var inni á hesum her við, at tað var eitt loyvi givið til altjóða sjógv, tað var, nevndi hann, leiguskrásett, tað er tað ikki, tað var eitt leiguskrásett í 98, men tað bleiv sett sum treyt frá okkum, at tað góðtóku vit ikki, tað skuldi vera skip, sum lúkaði grein 7 í lógini, og tað eru tey 3 føroysku skipini, sum høvdu loyvi í fjør. Og tað, tá eg sigi, at eitt loyvi er givið, so er tað tí, at hetta eina, sum hevur søkt, sum hevur verið til fiskiskap, men tað stendur hinum báðum, sum vóru til fiskiskap, frítt til at fara til fiskiskap í altjóða sjógvi, og tað var, so vítt eg minnist, so haldi eg, at eitt av teimum royndi í fjør, og – so havi eg skilt teir, so umhugsa teir, um teir skulu fara til royndarfiskiskap í altjóða sjógvi nú, og verður tað ynski frá teimum, so verða teir ikki steðgaðir í tí, tað er soleiðis, hatta svarið skal skiljast, men tað er bara tað eina skipið til fiskiskap, og tað hevur loyvi.

Tað er tann broytingin, sum er gjørd, tað er nettupp tað, at vit eru farnir út í altjóða sjógv, og tað er neyðugt fyri yvirhøvur at kunna dríva fiskiskap eftir hesum alt árið. Og eg haldi, at man eigur líka sum at ansa eftir, at tað er eitt viðbrekið økið – tunfiskur – hetta er ein fiskiskapur, sum vit ikki hava havt so stóra – ikki hava havt ta stóru inntøkuna av, men eru nú komnir inn í hesa her vinnuna, og her hava vit hendan her altjóða felagsskapin, sum eitur ICCAT, sum verður stýrdur kanska serliga av Japan, sum keypir í hvussu so er yvir 90% av hesum bluefin tuna, tað vil siga, tað er marknaðurin. Og ein tílíkur felagsskapur kann rógva upp undir boykot av øllum handa slag, men vit hava valt at spæla við opnum kortum yvir fyri teimum og krevja okkara rætt. Felagsskapurin vil hava okkum sum limir, vit siga, tað er í lagi, vissi vit fáa eina nóg stóra kvotu, men tað er felagsskapurin ikki áhugaður í, tískil hava vit eygleiðarastøðu, men vit eru púra opnir og upplýsa alt, og tað eigur man líkasum at hava við í hesum her, tí hetta er nakað – hetta er ein serligur fiskiskapur, og man kann kalla tað sum eitt – í altjóðahøpi eitt millumting millum vanligan fiskiskap og hvalaveiði.

Men vit eru komnir hartil í dag, at fiskiskapurin er farin at løna seg í føroyskum sjógvi, hann er minkaður nakað seinnu árini – hesi trý árini, vit hava roynt, men tað, at man byrjaði upp á hendan mátan, hevur í hvussu so er, hvat annað alt ringt man kann siga um tað, hevur í hvussu so er gjørt, at hesin fiskiskapurin nú sær út til at hava – er farin at løna seg.

Japansk skip eru komin inn, ja man kann siga nógv ringt um tað, men tey hava í hvussu so er lært okkum at dríva fiskiskapin soleiðis, at vit vinna burtur úr honum, og tey hava eisini víst okkum marknaðin og hava givið okkum tann møguleikan, sum vit nú hava, har tað stendur okkum frítt til, hvussu vit skipa fiskiskapin frá nú av og frameftir.

Formaðurin:
Nú er tað so aðrir tingmenn, ið kunnu fáa orðið, og har kunnu øll biðja um viðmerkingar eisini, og so endar fyrispurningurin við, at spyrjari og svarari fáa 5 minuttir afturat í part, so hopi eg, at hattar er greitt.

Tórbjørn Jacobsen (hevur orðið)
Ja, harra formaður.
Eg ætlaði bara at hava eina lítla viðmerking, men tað ber eftir øllum at døma ikki til, tá ið tað eru fyrispurningar, so hetta kemur at líkjast meira einari viðmerking.

Tað verður sagt í – ella fyrst kann eg siga tað, at tað er rætt, sum Dan bar fram, at vit komu eitt sindur skeivir av hvørjum øðrum, og harvið fór luftin kanska eitt sindur úr hesum fyrispurninginum, tí at tað bleiv nokkso nógv umtalað, tá ið tann munnligi fyrispurningurin var frammi, men harfyri er spurningurin ikki minni aktuellur fyri tann skuld, og eg taki eisini undir við spyrjaranum í tí, at man burdi farið og viðgjørt hendan spurningin meira generelt, og tað haldi eg eisini, at landsstýrismaðurin hevur fráboðað, at eitt álit fer at koma fram til aðalorðaskiftis um fiskivinnupolitikk í heila tikið, so tað gleða vit okkum til, og tað er kanska minst líka avgerandi at fáa eitt aðalorðaskifti um tað, sum um nógv annað, sum hevur verið umtalað her á tingi.

Tað, sum nú virkar eitt sindur undarligt fyri mær, tað er tað, at eg havi alla tíðina havt ta fatan, at hesi her 3 feløgini, sum verða nevnd, tað er ikki neyðugt at fara og nevna tey aftur, sum nú verða søgd at vera umboð fyri japansk skip, sum hava fingið loyvi, also er tað veruliga soleiðsnar, hetta er ein spurningur beinleiðis til fiskimálaráðharran. Loyvini – royndarloyvini eru tey latin til tey japansku skipini? og eru hesi føroysku feløgini bara umboð fyri tey japansku reiðaríini í Føroyum?

Nú eri eg so heppin, at eg havi sæð ein av hesum her sáttmálunum í millum japanararnar og hesi føroysku feløgini, og kenni eitt lítið sindur til skipavinnu yvirhøvur, og tá ið man sær tær upphæddirnar, sum standa í teimum sáttmálunum, also hettar táttar í eina millión fyri hvørt skipið fyri 2 anløb í Føroyum. Tað vanliga, sum eg kenni til, tað er tað, at tú betalir einar túsund ella fimtanhundrað krónur fyri hvørt anløbið, so hongur hetta ikki ordiliga saman, og eg vil gjarna spyrja fiskimálaráðharran, um hann hevur sæð nakran av hesum sáttmálunum, og um so er, so er tað óalminduliga løgið, at Fiskimálastýrið ongan áhuga skal hava havt í tí fíggjarliga samstarvinum í millum eigararnar av teimum útlendsku skipunum og tey føroysku feløgini, sum, hann nú sigur, bara eru umboð fyri tey japansku reiðaríini. Hatta var ein beinleiðis spurningur.

Og eitt annað fellur eisini í eyguni, tá ið alt hatta har verður tikið í betraktning, tað er tað, at Fiskirannsóknarstovan hevur viðmælt ella ummælt og viðmælt, hvør ið skuldi hava hesi loyvini, og tá man so veit, at eitt av starvsfólkunum har hevur havt tvey av teimum, tá ivast man í, hvussu hetta alt hongur saman. Takk fyri.

Heini O. Heinesen (hevur orðið)
Ja harra formaður.
Hetta er ein døpur søga, kann man siga, og tað, sum eg ætlaði at spyrja landsstýrismannin um, tað er, nú verður tað sagt, at hetta er royndarloyvir, og tá ið menn gera stórar íløgur í eitt royndarloyvi og ikki fáa loyvi aftur árið eftir, uttan teir fara út at fiska, tað vóru bara 2 skip, sum fóru út at fiska tað fyrra árið. Annað skipið gjørdi stórar íløgur og var við at missa skipið, og fekk ikki loyvi fyri 99 automatiskt, men tað fingu aðrir, sum ikki høvdu gjørt íløgur í skipini. Og hinir kundu so brúka royndirnar hjá t.d. m/s Ågot. Teir vóru úti og máttu innaftur, og gjørdu broytingar, so eg veit ikki, um japsararnir hava lært okkum alt, tað trúgvi eg nú ikki heldur, og tá skuldi man trúð tí, at antin fekk skipið loyvi árið eftir automatiskt, meðan aðrir kundu selja loyvir, og treytin hjá viðkomandi skipi, tað var tað, at teir skuldu brúka sítt egna skip og taka tað úr svartkalvaveiðini, og tilmælið hjá umsitingini – tað veit eg – var, at tey skipini, sum skuldu út at fiska tunfisk, skuldu vera skip, sum høvdu fiskað svartkalva frammanundan. Tað varð mælt til at spara upp á svartkalvan. Fiskifrøðingar mæltu til, at man ikki fiskaði so nógvan svartkalva.

Og tí kundi man gott komið við einum spurningi afturat um hesi tingini her, tí eg haldi, at hetta her er ein sera døpur søga, sum illa tolir dagsins ljós, eg haldi ikki, hon tolir tað, og tá ið man so sær, hvat aðrir hava fingið burturúr við at selja loyvir. Og hesir, sum høvdu brúkt 2-3 milliónir upp á sítt egna skip, kundu ikki selja loyvið í 99. Teir skuldu út at fiska, ella fingu teir einki loyvi, sjálvt um tað sá dapurt út við at fara út at fiska, og aðrir kundu so bara leiga eitt skip inn til sesongina. Og so er tað onkur, sum hevur fingið innflutningsloyvi til skip, so tað er ójavnt, sum tað verður viðgjørt, men nú er tað møguligt, at nakað av hesum her ikki er hjá hesum landsstýrismanninum, tað er hjá tí undanfarna, eg má siga akkurat sum er, at hendan søgan, haldi eg, at ein landsstýrismaður ikki kann standa inni fyri, so døpur haldi eg hana vera, og serliga nú tá man sær, hvat aðrir hava fingið burturúr, og teir, sum seldu í 98 t.d., har vóru so nógvar avgiftir, at tað bleiv einki eftir, meðan tá man seldi í 99, men tá var einki at selja, tí tá var so lítið fiskarí. Eg veit ikki, hvussu nógv tað kostaði fyri at selja fiskin í heila tikið, og so var nógvur kleyvarskapur uppi í har í 98, allíkavæl taptu teir so og so nógv. Eg havi sæð uppgerilsir av hesum her, hvussu nógv bleiv tikið fyri søluna, eg tími ikki at upplýsa hetta her akkurat her beint, eg veit ikki, um man hevur loyvi til tað eingongd. Eg havi ikki skjølini, men eg hevði í hvussu er ætlað mær at – eg haldi bara tað, at her áliggur ein ábyrgd á Fiskimálastýrinum. Heilt givið. Ein fíggjarlig ábyrgd.

Tí fyrr hevur tað verið soleiðis, tá tað hevur verið royndarloyvir, sum ikki hava kunnað handlast víðari, men hesi royndarloyvini hava kunnað handlast, tá hevur t.d. – tá hevur tað verið soleiðsnar, at tað almenna hevur enntá betalt reiðskapin, og teir hava nógvar rúgvur liggjandi av gørnum og øðrum tílíkum, sum hevur verið brúkt til royndarloyvir, og tað hevur komið inn á ta kontoina – praktiskar fiskiroyndir.

Men í hesum tilfeldinum fær man ikki loyvi árið eftir, sjálvt um man hevur brúkt fleiri milliónir upp á hetta loyvi, og aðrir teir kunnu jú bara liggja og selja loyvir. Tí viðkomandi skip, vissi tað nú ikki fór út aftur at fiska, skuldi man trúð fekk loyvi hareftir, og kundi so selt tað fyri hesa einu milliónina, sum Tórbjørn Jacobsen nevnir. Nú havi eg ikki sæð tey tølini, men tann møguleikin var so til staðar. Og so er tað spurningurin, hvat hendir so í framtíðini við hesum loyvinum.

Og eg haldi bara tað, at tá landsstýrið útskrivar loyvir, óansæð hvat tað er fyri loyvir, so skuldi tað staðið í loyvinum, vissi viðkomandi ikki sjálvur brúkar loyvið í so og so langa tíð, so dettur tað inn aftur í landskassan, tí sambært § 1 - 2 í lógini um vinnuligan fiskiskap har stendur, at hetta her er fólksins ogn, tað meinast ikki við tað, at allir føroyingar kunnu fara út at fiska ein tosk í part. Tað meinast við tað, at hetta her er undir føroyskari lóggávu, og landið er ognin hjá tjóðini – fólkinum, tað er tað, sum tað meinast við, og landsstýrið skal umsita hetta her vegna tjóðina – vegna fólkið, og útskrivar so loyvir, og tey loyvini tey hava so ávísar treytir. Tí eg dugi ikki at síggja, hvussu man skal fara at lóggeva upp á tann mátan beinleiðis ímóti § 2, tá man sigur tað, at fiskiloyvir kunnu seljast. So er tað í stríð við § 2.

Tey kunnu jú umsetast innan fyri eitt ávíst mark innan fyri 2 ár, tað gjørdu vit, tá vit gjørdu lógina um vinnuligan fiskiskap, tað var lagdur stórur dentur á, at menn fingu loyvi – fingu 2 ár at hugsa seg um, um teir skuldu gera íløgur, ella teir skuldu selja til annan – til skipið for eksempel – um teir góvust. Men nú er tað soleiðis, nú kunnu teir selja sjálvt loyvið, ikki bara kvotuna, hetta var kvotan, nú er tað loyvið, sum kann seljast.

So at, tað er møguligt, at man setir ein fyrispurning afturat um heilt eksaktar spurningar, at menn eru ójavnt viðgjørdir, í hvussu so er av undanfarna landsstýrismanni, men eg veit ikki, hvussu tað er við hesum. Hesin var so, tá ið loyvini vórðu útskrivað í 99, og teir fingu so einki loyvi og fingu beske upp á tað, at vissi teir ikki fóru út at fiska, so var tann íløgan burturdottin. Úrslitið av tí tað kenna allir, tí sigi eg tað, at hetta er ein syrgilig søga.

Og teir hava so prøvað at fingið endurgjald frá landskassanum fyri ein part av hesum her, men tað verður avvíst, so vítt sum eg veit, so eg haldi, tað er betri, at man arbeiðir við opnum kortum, tá tað er almenn loyvir. Takk fyri.

Dan Reinert Petersen (viðmerking)
Ja, harra formaður.
Eg fari bara at biðja um orðið ístaðin fyri viðmerkingina, so geri eg meg lidnan.

Formaðurin: Nei, tað gongur ikki.

Dan Reinert Petersen
Tað gongur ikki?

So fari eg í hesi viðmerkingini at takka Heina O. Heinesen hjartaliga fyri sítt bidrag til hetta her orðaskiftið, tí eg visti um hasar upplýsingarnar, sum Heini O. Heinesen –

Formaðurin: Nú er eitt lítið sindur av kludri komið í, also vissi eingin annar tingmaður var, sum skuldi hava orðið, tað var tað kanska ikki, so kann Dan Petersen fáa orðið nú, og tað er 5 minuttir.

Dan Reinert Petersen
Ja bara eg sleppi at tosa, so er í lagi frá mínari síðu.

Eg visti um hasar viðmerkingarnar, sum Heini O. Heinesen kom við har, at menn eru ótrúliga ójavnt stillaðir. Summir garnamenn noyddust at taka skipið úr drift fyri at seta tað í eina nýggja, aðrir kunnu leiguskráseta, ella hvat tað eitur, og fortseta við tí traditionellu driftini, meðan upp aftur aðrir kunnu keypa sær eitt skip og manna tað við føroyskari manning.

Og tá ið eg spyrji um, hvussu leingi skal royndarveiðan halda fram, hvussu leingi kunnu japanar halda fram, also um teir royndarveiða í 10 ár, so ger tað einki – so ger tað ikki mær nakað, men hvussu leingi skulu japanesarar læra føroyingar, hvussu nógv ár skulu japanesarar við 4 manningum fiska okkara dýrasta fisk.

Nú veit eg, at garnabátarnir, teir hava havt royndarloyvir í eini 10 ár, og tað generar einki. Eg hugsi, at ikki fyrrenn nú eru tey viðurskiftini komin upp á pláss. Tað er alt í fínasta lagi, men tað er munurin á føroyingum og útlendingum fyri at fáa mest burturúr. Og vit hava havt hesa her dýru vinnuna í nú - og 2 tey síðstu árini hevur tað givið tí almenna – ella hevur givið landinum tilsamans millum 4 og 5 milliónir, tað er alt.

Og tað gleðir meg, vissi tað stendur teimum føroysku tunfiskaskipunum frítt at fara í altjóða sjógv, tað gjørdi tað ikki, tá ið eg skrivaði spurningar, tí eg ráðførdi meg við vinnulívsmenn, tá ið eg skrivaði hesar fyrispurningarnar, og tá hevði viðkomandi maður, sum eg tosaði við, ikki fingið svar frá landsstýrinum, og lá í tí óvissa. Og tað undrar meg almikið, at landsstýrið ikki veit, hvussu nógv hesi virðini eru verd. Vit hava nakrar regulerar millumhandlarir, sum eg skilji. Landsstýrið hevur gjørt sáttmála við skipini, vit hava nakrar regulerar millumhandlarir, kvotaagentar ella rættindisagentar, og teir bera einki risiko, eingin íløga í mun til teir, sum fara við sínum egnu vinnutólum. Sjálvt ikki Fólkaflokkurin átti at góðtikið sovorðið. Tað undrar meg ótrúliga nógv.

Eg havi latið mær fortalt, eisini frá einum, sum hevði loyvi, at tá ið tey fyrstu loyvini vórðu latin, tá vórðu tey latin geografiskt, í Suðri, Suðurstreym, Norðstreym, Vágum, Eysturoynni og í Norðoyggjum, um tað er rætt, veit eg ikki, men eg hoyrdi tað frá einum av tunfiskamonnunum. Um tað er rætt, tað veit eg ikki, men hava tey einaferð verið geografisk, so er tað mynstrið brotið.

Eitt annað, sum hevur verið frammi, sum eg vóni, at onkur landsstýrismaður mátti kunna svarað uppá, sjálvt um fíggjarmálaráðharrin ikki er til staðar. Eru hesir pengarnir skattafríir? Hetta snýr seg um milliónir. Tað ljóðar, at tað er okkurt hol í lógini, og allur hesin her púra fríi gevinsturin uttan nakra íløgu, uttan nakra risiko, tað er sum at vinna í Deutche Bundes ella hvat hundin tað eitur, orsaka, harra formaður. Hetta er púra, púra vilt.

Og tað skipið, sum er nevnt í svarinum, sum hevur loyvi í altjóða sjógvi, tað hevur, so vítt eg veit, filipinska manning, og hvussu nógvir føroyskir pengar eru í tí, tað er ein góður spurningur. Takk fyri.

Jóannes Eidesgaard (viðmerking)
Harra formaður.
Hetta er í allar mátar eitt skelkandi mál, og eg fari tí at heita á landsstýrismálanevndina um at taka hetta málið upp. Kanna eftir, um handfaringin av tunfiskaloyvum er í tráð við tær røttu umsitingarligu mannagongdir, sum eiga at galda í hesum landi. Um tað er farin fram ein forfordeiling, hvar ávísir umsøkjarar hava havt fyrimunir fram um aðrar. Og í triðja lagi at kanna eftir, í hvønn mun grein 2 í lógini um vinnuligan fiskiskap er hildin í sambandi við útskriving av hesum loyvum, og t.v.s., at tað, sum skal eitast at vera ogn hjá Føroya fólki, um tann greinin – um landsstýrið hevur syrgt fyri, at tann fólksins ogn er upprætthildin í handfaringini av tunfiskaloyvunum.

Jóanis Nielsen (viðmerking)
Ja, takk fyri harra formaður.
Tað skal ikki vera so nógv um sjálvt loyvið, men tá ið Dan Reinert Petersen nevnir, at tann eini báturin, sum hevur loyvi, føroyski báturin, sum hevur loyvi, hevur filipinarar umborð, og sigur tað við einum niðursetandi tóna, so fari eg at biðja Dan hugsa seg um. Vit føroyingar sigla nógva staðni, og tað verður ongastaðni sett niður á okkum. Vit sigla yviri í Norra, í Íslandi hava vit siglt nógv, hjá grønlendarum hava vit siglt nógv, í Canada hava vit siglt nógv, í tí danska flotanum hava vit siglt nógv, og tað hevur ongantíð verið niðursetandi, og tað er ein farligur tanki at koma inn á at reka fólk út úr vinnuni, tí tað kann koma okkum sjálvum aftur um brekku. Takk fyri.

Marjus Dam (viðmerking)
Ja, harra formaður.
Tað er ein áhugaverdur spurningur, ið Dan Petersen hevur sett fram viðvíkjandi tunfiskaloyvum. Tað, sum eg haldi vera kanska mest týdningarmikið í øllum hesum her spurninginum, tað er, tað verður kanska kritað rættiliga trist upp upp, men vit hava í hvussu er við hesum her royndarloyvunum, sum eru givin, hava vit funnið útav, at tað ber til at fiska tunfisk í føroyskum farvatni, tað er klárt. Og so koma vit til handfaringina av at geva loyvir og royndarloyvir til føroyska fiskivinnu, og har, haldi eg, prinsipielt, at vit skulu lata feløg og persónar hava frið, og skulu vit viðgera slík viðurskiftir, so meini eg, at teir skuldu havt loyvi til at komið upp á tingsins talarastól og forsvarað síni viðurskifti, viss teir verða álopnir. Men eg haldi tað, at vit meira prinsipielt skulu viðgera, hvussu vit skulu geva loyvir, ikki bert tunfiskaloyvir, men øll fiskiloyvir til allan føroyska fiskiflotan. Tað haldi eg, hesin fyrispurningurin skal nýtast til. Heilt einfalt at viðgera allan handan spurningin um at geva loyvir til persónar ella feløg, og ikki bara hetta her evarska lítla málið. Eg eri bangin fyri, at vit feia kanska rættiliga nógv undir teppið við bara at hyggja eftir tunfiski, vit gloyma kanska alt hitt, har eru tað kanska tær stóru syndirnar, um eg so má siga, eru. Takk fyri.

Dan Reinert Petersen (seinasta viðmerkingin)
Harra formaður.
Eg vóni ikki, at Jóanis Nielsen hevur misskilt meg við vilja, tað kundi aldrin fallið mær inn at verið niðursetandi um eina útlendska manning. Tað, sum eg meini við, tað er tað, at eg haldi, tað er harmiligt, at 25 útlendingar arbeiða við einum loyvi, sum hósvíkingar og aðrir náttúrliga áttu at verið umborð á, ella onkrir aðrir. Tað er munin í millum okkara egna fólk og fólk, sum kemur aðrastaðni frá. Eg taki tvørturímóti stóra synd – og eg havi fulla samkenslu við hesum fremmandafólki, tí tað ljóðar frá ræðusøgum, teir vóru nokk ikki filipinarir, teir eru nokk indonesarir. Teir verða rættiliga illa viðfarnir umborð av sínum japansku yvirmonnum, hvat man hoyrir frá, og lønin er heilt, heilt ellendig, og hetta er um borð á føroyskum skipum. Takk fyri.

Jørgen Niclasenlandsstýrismaður
Harra formaður.
Tað eru onkrir spurningar komnir afturat. Hetta viðvíkjandi at tey føroysku feløgini eru umboðsmenn hjá japansku skipunum. Tað er at skilja soleiðis, at loyvið er tengt at tí japanska skipinum, og tað er føroyska felagið, sum hevur søkt um loyvi til at hava hetta japanska skipið inni, og so verður – tá ið royndarloyvið so verður útskrivað, so verður tað tengt at skipinum, og treytir verða settar skipinum, og tað er soleiðis, ið hatta har er skrúvað saman, og at tað eru fíggjarlig viðurskifti ímillum, man hevur ikki frá byrjanini kravt innlit í tey viðurskiftini. Sjálvandi eri eg, eins og tingmenn, vitandi um nøkur av hesum viðurskiftunum, men tað er also ikki nakað, sum Fiskimálastýrið hevur kravt, og tískil helt eg, tað vera rætt, at - tað var ikki eg, sum kom út við teimum somu pappírum og vitanum, sum man hevði fingið umvegis aðrastaðni.

Men sjálvandi, her er ein vinna, sum er byrjað. Tórbjørn Jacobsen og Dan Reinert Petersen teknaðu jú hesa her søguna við einum tunfiskaskipi sum gull og grønar skógir, hetta var, eg minnist ikki, um hann brúkti jackpot ella, hvat tað var, hann kallaði tað. Tað vóru øgiligir pengar.

Og so kemur Heini O. Heinesen upp og greiðir frá, hvussu tungt fíggjarliga, og hvussu nógvur peningur bleiv settur í, hvussu nógv man hevði risikerað í hesari vinnuni, og eg haldi, at her eru tveir góðir mótsetningar at hyggja uppá, at tingini eru nokk ikki so heilt einføld.

Nú er tað ofta soleiðis við tingmonnum, at teir tosa um einkult skip, sum teir kanska kenna, sum eru kanska teimum eitt sindur nærri enn onnur, men Heini O. Heinesen var inni á tí eina skipinum og tosaði um at fáa hesi her loyvini automatiskt. Eingin hevur fingið tey automatiskt, og tá ið tað skipið søkti í 99 um at fáa loyvi, so fingu teir loyvi.

Eg haldi, tað er – hendan misteinkiliggeringin, sum alla tíðina koyrir. Automatiskt eru hesi loyvini ikki útskrivað, men tað skipið hevur fingið loyvi. So sigur hann, tað skipið hevur søkt um endurgjald. Tað er soleiðis, at hetta skipið brúkti væl av peningi til at koma ígongd, men tað hendi jú ein sorgarleikur, og teir mistu jú sjálvan skiparan – ígondsetaran, tað var ógvuliga harmiligt, og aftaná hevur so verið spurningur um teir pengarnar, teir hava brúkt, um tað kann latast í stuðli av onkrum slag, tað kundi verið fiskivinnuroyndir ella okkurt annað, og har hava vit verið noyddir til at sagt, at tað kunnu vit ikki, tí at stuðul til royndir, tá skal umsóknin koma áðrenn, og so má tað viðgerast áðrenn, man kann lata ein tílíkan stuðul. T.v.s. tá tú hevur – ert farin í gongd og hevur brúkt tínar egnu pengar, so vísir tað seg aftaná, at tað blivu nógvir pengar, og tað var ikki soleiðis, tú hevði roknað við kanska eitt sindur meira av inntøkum, so kann man ikki fara aftaná og lata ein afturvirkandi stuðul. Tað er ikki nakað endurgjald, man tosar um.

Jóanis Nielsen var inni á hesum við at niðurgera aðrar tjóðir, jú gamaní. Eg haldi, at tað er ikki heilt rætti hugburðurin.

Hetta her við kvotum. Viss vit hugsa um, hvat føroyingar hava gjørt aðrastaðni. Føroyingar hava keypt rættiliga nógvar kvotur í canadiskum sjógvi frá canadiskum reiðaríum. Føroyingar hava keypt rættiliga nógvar kvotur í russiskum sjógvi frá russiskum reiðaríum. Vit í landsstýrinum hava brúkt nógva tíð uppá at fáa Grønland og ES til at góðkenna, at vit kunnu sleppa at keypa kvotur frá reiðaríum í ES í Eysturgrønlandi. Tað er ein politikkur, sum vit útattil gera alt, hvat vit kunnu fyri at sleppa framat at keypa kvotur í øðrum sjógvi. Men sjálvandi, vit hava havt ein annan politikk her, har vit ikki hava loyvt føroyskum reiðaríum at selja til útlendingar, og tað er heldur ikki tað, sum er farið fram her, men hetta við at útlendsk skip verða umboðað av persónum, er ikki nakað nýtt. Vit høvdu hetta her við Sjinkaimaru – haldi eg tað æt – sum fyrst í 90’unum, sum landsstýrið gav loyvi til at koma inn í føroyskan sjógv, og mær vitandi so varð farið út til umboð her í høvuðsstaðnum til at taka sær av hesum her skipinum. Og sjálvandi vóru fíggjarlig viðurskiftir í tí samanhanginum.

Men her hava vit so fingið gongd á ein fiskiskap, og hvussu ið vit gera við loyvini í summar, er endaliga ikki avgjørt, men tað kemur ein broyting í. Vit hava fingið eina gongd á, sum kann verða ein sólskinssøga og kann verða tað øvugta, og tí mugu vit vóna, at vit framyvir kunnu fáa í hvussu er eitt millumting harímillum burturúr til tað føroyska samfelagið. Takk.

Heini O Heinesen (viðmerking)
Harra formaður.
Nú veit eg ikki, hvat – hvussu nógv landsstýrismaðurin er við í umsitingini, men hann sigur, at hini fingu tað ikki automatiskt, men eg veit, at formaðurin í reiðarafelagnum boðaði formanninum – skiparanum á Ågot frá, at hini loyvini vóru útskrivaði, uttan at teir høvdu søkt, og bað hann vælsignaðan um at søkja, og hann mátti so til Havnar fyri at fáa hetta loyvið aftur. Og hann var tann einasti, sum hevði gjørt íløgur í hettar her – í sítt egna skip, sum var í millióna-klassanum. Og hvussu nógv, ið japsarnir hava lært okkum, tað veit eg so ikki akkurat. Allur tann reiðskapurin varð keyptur og førdur inn í landið, kúlur og annað, flot og sovorðið, tað kundi slett ikki brúkast, tað mátti alt keypast av nýggjum, og so sølan, tað var ógvuliga mislukkað eisini árið fyri.

Men hetta her kundu so aðrir gera sær gott av, sum fóru at gera síni skip til árið eftir, ella ongantíð fóru út at fiska, tað fóru bara 2 skip út at fiska tað fyrra árið, og eg veit, at hatta har er rættiliga nýtt.

Tá nú Jóannes Eidesgaard skjýtur upp at koyra tað í landsstýrismálanevndina, so hugsaði eg tað, at landsstýrismaðurin kundi viðgjørt hetta málið eitt sindur annarleiðis. At man skal søkja um studning, áðrenn man fer út at f....., áðrenn fer til eitt royndarloyvi, hattar har er nakað spildurnýggj praksis, tí eg veit um nógv royndarloyvir, sum hava kostað rættiliga nógvar pengar, og tá man sær, hvat aðrir tjena, so kundi man fingið kannað hettar her, hvør hevur havt veruligar útreiðslur av hesum her. So eg haldi, at hetta er ein sorgarsøga, tað má eg erlig talt siga, tí viss tað var, at loyvi varð skrivað út upp á sama máta sum hjá øðrum, so fór hetta skipið ikki út at fiska árið eftir, tí tað loysti seg betur at fiska svartkjaft.

Tilmælið hjá umsitingini var, at tey skipini, sum fiskaðu svartkalva, skuldu spara upp á svartkalvan, tey skuldu út at fiska. Allíkavæl so fiskaðu tey svartkalva, samstundis sum tey fingu onnur skip inn, so ójavnt er hetta viðgjørt.

Dan Reinert Petersen (viðmerking)
Harra formaður.
Tað er eitt sindur spell, at man tvær ferðirnar noyðist at koma upp og gera fólkafloksmonnum varar við, at eg upp á ongan máta seti niður á útlendingar. Eg eri harmur um at – og nú havi eg varðhugan av, at tað er við ringum vilja, at teir gera tað, tá ið teir ikki tóku rættingina til eftirtektar. Eg havi fulla virðing fyri hesum fólkinum, men eg haldi stadigvekk fast við, at vit eiga sjálvir at fiska okkara dýrastu skip, og tað er ikki neyðugt, at útlendingar ár eftir ár skulu – eg kenni føroyskar sjómenn, teir taka øgiliga lætt við nýggjum, so tað er ikki spurningurin.

Og aftur til indonesararnar, teir hava mína djúpastu samkenslu, teir hava eitt hundalív umborð á vetrardegi við stuttari frívakt, og tað ljóðar, teir fáa 500 krónur um mánaðin - 500 krónur - alt er millum - við føroyskum millummonnum og í føroyskum farvatni, tað er ein óhugnalig søga.

Tórbjørn Jacobsen (viðmerking)
Eina stutta viðmerking.

Nú segði Marjus Dam, at hetta málið var so lítið, men tað er ikki sikkurt, at tað er so lítið, vissi tað er prinsipielt, so er tað í hvussu so er ikki minni enn tað, at man eigur at fáa tað viðgjørt rættiliga nágreiniligani.

Nú segði Jørgen Niclasen, at loyvið er tengt at japanska skipinum, men tað er umboðsmaðurin í Føroyum, sum søkir og fær loyvi frá Fiskimálastýrinum eftir tilmæli frá Fiskirannsóknarstovuni. Tá man so, sum fiskimálaráðharrin eisini burdi vitað, kennir tað økonomiska millumverandi har ímillum, so er tað rættiliga greitt, at her er okkurt, sum ikki hongur saman. Also tað verður selt meira enn bara tað at vera ein umboðsmaður fyri hesi skipini í Føroyum, fyri tær upphæddirnar, sum vit vita eru í millum har. Tí haldi eg, at man eigur at benda tann vegin, sum Jóannes Eidesgaard mælti til, at hetta málið verður kannað djúpari, so at vit fáa greiðari linjur – ikki bara á hesum økinum, men á hesum økinum yvirhøvur. Takk fyri.

Marjus Dam (viðmerking)
Ja, harri formaður.
Jørgen Niclasen hann – tað er ein stutt viðmerking til hann – hann svaraði ikki einum spurningi, tað var, um vinningurin av øllum hesum her var skattafríur, og hann fekk nógvar spurningar, so eg vil endurtaka tað, so hann kann svara upp á tað. Er vinningurin skattafríur?

Og so haldi eg, at tað, sum man hoyrir um – tað sum vit hava hoyrt onkran nevnt um niðurgerð, at vit mugu endiliga ansa eftir ikki at niðurgera aðrar tjóðir, og har haldi eg, at tað er kanska nakað, sum serligani samgongan skal taka at sær. Tí eg haldi tað, at serliga nøkur av grannalondunum hjá okkum verða niðurgjørd í so nógv av samgonguni sjálvari – ikki so sjáldan.

Og so er tað viðvíkjandi sjálvum tunfiskaloyvinum. Eg haldi tað, at vit eiga at hava mannagongdir og reglur, ið eru so gjøgnumførdar og rættvísar, at eingin nakrantíð kann koma at seta eitt spurnaðartekin við, um hvat er tað, sum fyrigongur her, er tað kanska korrupsjón og líknandi, ið er uppií, tað er har úti, ið vit eru í dag við kanska tunfiskaloyvum, tað er kanska við fiskivinnuloyvum ella fiskiloyvum í føroyskum sjógvi yvirhøvur. So at vit fingu greiðar reglur, ið gera, at vit kunnu hyggja hvønn annan í eyguni, at tað gongur rættvíst fyri seg. Og tá ið tunfiskarnir eru fiskaðir, tá er tað ein ógvuliga lítil nøgd, um vit taka allan fisk í føroyskum sjógvi og aðrar staðir við eisini. Men eg haldi, at prinsipielt so er ein fiskur ein fiskur, og vit skulu syrgja fyri at fáa greiðar reglur á øllum økinum, og at vit ikki havna í tí, at landið letur einum persóni eitt fiskiloyvi, hvat antin tað er tunfisk ella eitt annað, hetta fiskiloyvið verður av loyvishavaranum – við loyvishavaranum sum millummanni – selt víðari fyri milliónir, og tá er tað, vit koma út í trupulleikan við – ja, týskt lottarí og líknandi. So vildi eg hildið tað, at man skuldi bara syrgt fyri, at kanska at givið pensjónistafeløgunum hesi loyvini og kanska sjúkrahúsverkinum eisini. Men greiðar reglar á økinum, soleiðis at tað verður rættvíst farið fram. Takk fyri.

Jørgen Niclasen (seinasta orðið í hesum málinum)
Ja, harra formaður.
Hasi orðini hjá Marjus Dam vóru so mikið – eg veit ikki, um tey vóru ákærandi, ella tey kanska vóru hugleiðandi – men at ákæra fyri korrupsjón og annað - meg og umsitingina, tað plagar at vera ógvulig diskusjón í bløðunum, vissi onkur hevur sagt okkurt um almenna umsiting, men tílík skuldseting hoyrir ongastaðni heima, men hinvegin so kann man frøast um, at tað kemur eitt ynski um eina landsstýrismálanevnd, tá ið tingmenn eru so langt úti í síni misteinkiliggerð, sum eg havi upplivað higartil í hesum her málinum.

Tað bleiv spurt um, hvussu tað var vorðið við skatti, og mær vitandi er hendan inntøkan, sum tey feløgini, tað hevur verið tosað um, tað er full skattskyldug inntøka, og tá ið man so sær roknskapirnar, so verður tann inntøkan, teir hava fingið, skattað, so eg kann bara svara, at mær vitandi er tað fult skattskyldug inntøka, her er talan um. Og er tað nakað annað, so er tað nakað, so er tað nakað, sum eg ikki eri vitandi um.

At viðkomandi felag, sum Heini O. Heinesen var inni á í Klaksvík, fekk líkasum at vita, at teir áttu at søkt um loyvi, tað var tí, at hini høvdu søkt, og tað var klárt at útskriva loyvir, og tískil fingu teir so boð um at skriva eina umsókn, um tað var, at teir ynsktu at fara ígongd aftur. Tað kann vælsaktans ikki vera nakað galið. Man føldi tað, sum at – tað var kanska heldur eini góð ráð heldur enn eini ring ráð at geva tílík boð, men tað endaði so við, at viðkomandi fekk loyvi, og teir fóru út, og tað, sum tað so endaði við, er so harmiligt.

Eg má siga tað, at eg haldi, at misteinkiliggeringin er ógvuliga stór, harmilig, og eg haldi, at umsitingin hevur betur fortjent, men er tað soleiðis, at landsstýrismálanevndin fer at kanna tað, so vóni eg, at teir kunnu koma til eina niðurstøðu, sum kann jarða tílíkar misteingiliggeringar, men tað er jú tað, sum politikkur hevur víst seg at vera kendur fyri fyri tíðina, og tað er at grava fyri at vita, um man ikki kann siga okkurt, sum kann blása eitt sindur í fjølmiðlunum, og tað var eisini tí, Dan Reinert Petersen var harmur, tá ið hann byrjaði, nettupp at fjølmiðlarnir ikki vóru so øgiliga interesseraðir í dag, sum teir vóru hin dagin.

Men, harra formaður.
Vit hava fingið gongd á eina vinnu her, og hvussu – tað verða broytingingar í hesum í summar, og vit fáa so at síggja ein av komandi vikunum, hvussu í vit fara at gera í ár.

Formaðurin:
So er hesin fyrispurningurin svarður og avgreiddur frá tinginum.