Fyrispurningur um kunngerš um grind

100-22 Fyrispurningur til Jųrgen Niclasen, landsstżrismann, višvķkjandi kunngeršini frį 1998 um grind

A. Oršaskifti

Įr 2000, tżsdagin 3. oktober, bošaši formašurin frį omanfyri nevnda fyrispurningi frį Finni Helmsdal, lųgtingsmanni, sum var soljóšandi:

Spurningarnir eru hesir:

1. Heldur landsstżrismašurin, at kunngeršin um grind frį 1998 virkar eftir ętlan? Her veršur kanska mest hugsaš um grein 18., iš snżr seg um grindabżtisskipanina, ella
2. heldur landsstżrismašurin, at taš er rętt, at grind nógva stašni ķ landinum fyri taš mesta veršur bżtt ķ drįpspartar og til serligar persónar. Mešan lutvķst lķtil partur fer til fókiš?
3. Hevur landsstżrismašurin ķtųkiligar ętlanir um at fremja broytingar/įbųtur ķ grein 18 ķ kunngeršini um grind?
4. Hvat heldur landsstżrismašurin um taš, at alt stųrri partur av grindini, vit drepa, endar sum smįhandilsvųra?
5. Hvat heldur landsstżrismašurin um uppskot at seta arbeišsbólk at endurskoša kunngeršina um grind - serliga viš atliti at grindabżtisreglunum og taš, at grind er voršin handilsvųra?

Višmerkingar

Mangir eru teir fųroyingar, sum ķ hesum dųgum halda, at skipanin višvķkjandi grindabżtinum eigur at verša broytt. Kemur tś į tal viš fólk um grind, fellur prįtiš skjótt į, hvussu óręttvķst grindaskiftiš er. Hetta fęr tś at vita frį fólki kring alt landiš. Ķ seinastuni er eisini bliviš skrivaš um hesi višurskifti ķ blųšunum. Og loyvi eg męr ķ hesum sambandi at vķsa į tvey lesarabrųv ķ Dimmalętting. Eitt stóš ķ blašnum 5. september og var undirritaš av kendum noršingi, hitt stóš ķ blašnum 7. september og var bert undirritaš "ein grindamašur". Nevndu brųv eru ikki tespiligur lesnašur, og er taš veruliga so, at slķkt kemur fyri, so er okkurt spinnandi gališ višvķkjandi grindabżtinum. Trśgvi einki uppį, at taš er verri statt ķ Noršoyggjum enn ašra stašni ķ landinum.

Fyrr fekk jųršin helvtina
Fyrr var taš soleišis ķ Fųroyum, at helvtin av grindini fór til jųršina, og hin helvtin til fólkiš. Taš varš hildiš óręttvķst, og varš parturin hjį jųršini skorin nišur ķ ein trišing, og fólkiš fekk so hinar bįšar. Taš varš eisini hildiš at vera óręttvķst, og so fór ųll grindin til fólkiš - til barniš ķ vųgguni og ommuna į brķkini. Haldi, vit fųroyingar eiga at vera ernir av slķkari skipan, og munnu flestu okkara hava breggjaš okkum av henni ķ vištalu viš śtlendingar um grindadrįp. Ķ hesum sambandi munnu vit eisini hava nżtt hųvi at vķsa į, at grind ikki er sųluvųra.

Reglugeršin avlagaš
Vit hava stašfest, at fiskurin ķ okkara hųvum er okkara felags tilfeingi og ogn alra fųroyinga (hóast nógv av rųttum ivast ķ hesum), men vit hava - um kanska ikki formliga - so kortini ķ praksis stašfest, at grindin einsini er okkara felags tilfeingi og ognin hjį okkum ųllum. Nś eru fólk so eisini farin at ivast ķ sannleikaviršinum ķ hesum. Lķkt er tķ til, at skipanin višvķkjandi grindabżti (sum stendur at lesa ķ grein 18 ķ kunngerš frį 8. aprķl 1998 um grind) ikki er ķ samsvari viš taš, fólk ynskja. Nógv bendir į, at grindaskiftisskipanin, hóast góš į pappķrinum, nś er so avlagaš, at hon eigur at verša endurskošaš, so skjótt til ber. Gamalt er, at tį skipan ella reglugerš ikki er nųktandi, tį venda vit aftur til grein eitt.

Oman fyri nevnda kunngerš veršur ikki fylgd į sama hįtt alla stašni ķ landinum. Ķ stųšum veršur ųll grindin bżtt ķ heimapartar, mešan hon veršur bżtt nógv ųšrvķsi ašrastašni. Eg fari ķ hesum fyrispurningi at nżta grindaskiftisskipanina ķ Havn sum dųmi, sum dųmi um eina óhepna og óręttvķsa skipan. Hyggja vit at skipanini, sum veršur śtint ķ Havn, eru taš ķ fyrsta lagi alt ov nógv, sum skulu hava burtur av óbżttum. Umframt tey, sum eru nevnd ķ grein 18 ķ kunngeršini, er ein hópur av ųšrum, sum fįa sķn rķkiliga part. Her veršur m.a. hugsaš um bżrįšslimir, slųkkilišsmenn, lųgreglumenn, gravarsangarar, serkųnir grindamenn, tey sum skriva upp, standa fyri bżtinum o.o. Ķ ųšrum lagi er stóra tališ į drįpspųrtum fariš śt um alt rķmiligt mark. Eingin trżr longur uppį, at alt hetta fólkiš hevur veriš aktivt viš ķ grindadrįpinum. Her veršur hugsaš bęši um tey, iš flokkast į sandinum, og tey, sum manna óteljandi bįtarnar.

Fįa part sambęrt avriki
Haldi, ta hevši veriš skilabest, um grindin bleiv bżtt sambęrt avriki. Skilt soleišis, at grundleggjandi eiga allir borgarar sķn part. Tey, sum so hava śtint okkurt starv ķ sambandi viš rakstur, drįp og skifti, eiga at fįa nakaš meira enn hini. Her veršur hugsaš um tey, sum śtinna starviš fyri grindaskipanina, og ikki tķ tey eru ķ starvi hjį t.d. lųgregluni ella bżrįšnum. T.v.s. at formenn, serkųnir grindamenn, menn og bįtar, sum veruliga hava veriš ķ drįpinum, sleiparar, metingarmenn, vaktarfólk, uppskrivarar og serkųnir bżtarar eiga at fįa t.d. dupultan heimapart. Tķšin er farin frį, at fólk, sum fįast viš grind vegna starv sķtt, skulu lųnast viš rķkiligum grindaparti. Hesi fólk eiga at fįa samsżning sum lųn frį arbeišsgevara sķnum.

Fęrri bįtar
Tališ į grindabįtum er helst ov stórt nógva stašni, men ķ Havnini er stųšan hesum višvķkjandi bęši syndarlig og tragikomisk. Seinasta dųmi er, at fleiri enn 300 bįtar róku 22 hval inn į Sandagerš. Lķtiš er tķ at ivast ķ, at neyšug og ķtųkilig stig skulu takast fyri at avmarka tališ į grindabįtum munandi. Ein mųguleiki er, at kommunan ger somu avtalu viš bįtaeigarar, sum hon hevur gjųrt viš 40 serkųnar grindamenn, sum altķš skulu vera tųkir, tį grind er. Kommunan kann gera avtalu viš įvķst tal av bįtaeigarum um hóskandi bįtar - minni til rakstur og stųrri til sleipan, at teir altķš skulu hava bįtar sķnar tųkar, tį grind er. Bįtaeigarin fęr tį stųrri grindapart fyri ómakin. Fįa vit tķlķka skipan, sleppa vit undan rušuleikanum av bįtum. Tališ av skašum fękkast munandi, og foršar hetta somuleišis fyri óneyšugari oljunżtslu.

Alt sum heimapartar
Tķšin man vera bśgvin til, at landsstżriš, saman viš Grindamannafelagnum, tekur stig til, at grind veršur bżtt eftir somu reglum og į sama hįtt kring alt landiš. Meginreglan ķ hesum bżti skal vera, at letur taš seg gera, so skal ųll grindin grundleggjandi bżtast ķ heimapartar, og annars sambęrt avriki, sum lżst omanfyri. Tį fara vit at fįa eina bżtisskipan sum tryggjar, at grindin er ognin hjį okkum ųllum. Skipanin fer samstundis at tryggja, at tvųst og spik ikki veršur handilsvųra.

Skal ikki leggja nakran undir nakaš sum helst, tį talan er um at vera veitari av tvųsti og spiki til stóru handlarnar eitt nś ķ Havn. Men nżta vit śtilokilsishįttin, so kunnu vit skjótt stašfesta, at taš ikki eru heimapartar ella vanligir drįpspartar, sum fara um handilsdiskin fyri okursprķsir. Eingin handil fer at gera avtalu viš meg ella onnur, um at keypa 7-14 kg frį męr. Nei, veitingarnar eru munandi stųrri enn so. Taš skal ikki vera loyvt handli heldur at keypa stųrri nųgdir av sokallašari avlopsgrind. Vit stašfesta tķ, at taš er sjįlv bżtisskipanin, sum ger taš mųguligt hjį handlunum at fįa fatur į stųrri nųgdum. Vit eiga at minnast og verja meginregluna, at grind er ikki handilsvųra.

Stųrri opinleiki
Nś stendur taš ķ kunngeršini um grind, at sżslumašurin skal leggja fram fyri almenninginum, hvussu grindin er bżtt, og er taš gott, at kunngeršin męlir til opinleika. Men ein stórur veikleiki viš hesum er, at kunngeršin ikki męlir til eitt fullfķggjaš yvirlit yvir bżtiš. Og taš ber tķ ikki til hjį almenninginum at fįa neyvt innlit ķ, hvussu ein grind er blivin bżtt. Trśgvi, at taš er neyšugt at hava stųrri opinleika ķ hesum višurskiftunum, um vit skulu gera okkum vónir um at fįa eina meira ręttvķsa skipan. Tķ eigur at verša kravt, at nįgreiniliga veršur lżst, hvar hvųr grindabiti er farin. Um nógv stųrsti parturin av grindini fer sum heimapartar, tį skuldi arbeišiš at lżsa, hvar restin fer, ikki veriš so stórt.

At ųll fįa grindapart er nakaš av tķ allarbesta ķ okkara mentan. Vit eiga ųll at standa į varšhaldi um hesa skipan og ansa eftir, at hon ikki endar viš at vera til gagns bara fyri tey fįu. Taš ringasta ķ okkara mentan er, tį mammon og grammheitin fer avstaš viš okkum. Men lat taš eisini vera sagt, so eingin ivast ķ, at vit sanniliga hava brśk fyri góšum grindamonnum, og vit eiga at bera so ķ bandi, at vit eisini seta ungar grindamenn viš.

Skynsemi og rķmiligheit eigur at vera ķ ųllum, og ręšur tķ um at fįa eina skipan, sum ųll eru nųgd viš og fįa gagn av. T.d. er taš til stóran sóma fyri allar partar, at seinasta grindin ķ Havn ųll varš latin til vęlgerandi endamįl.

Nógv positivt
Innihaldiš ķ hesum višmerkingunum skal ikki skiljast sum ein lemjandi dómur yvir alt, sum hevur viš grind og grindadrįp at gera. Tvųrtur ķmóti vil eg siga, at Grindamannafelagiš saman viš mydugleikum okkara hevur framt nógvar sera positivar og mennandi broytingar į hesum ųki. Hetta arbeišiš er so at siga bara rós vert. Tķ er taš stórt spell, at skipanin viš sjįlvum bżtinum skal spilla spęliš og kanska eina ferš gerast ein įlvarslig hóttan móti sišvanda grindadrįpinum.

Onkur hevur kanska hug at siga sum so, at veršur skipaš fyri, sum skotiš veršur upp ķ hesum višmerkingum, so fęr eingin loyvi at fara ķ grind longur, og at alt taš forkunnuga drįpinum višvķkjandi fer at detta burtur. Taš veršur sjįlvsagt loyvi at fara ķ grind ķ framtķšini, treytirnar skulu bara vera, at taš skal fara fram undir skynsomum og skipašum višurskiftum. Og hevur taš bara veriš stuttleiki og spenningur, sum hevur drigiš, so er kanska lķka so gott, at vit lata vera viš at drepa grind.

Fari at enda hesar višmerkingar viš einum uppskoti um, at landsstżriš saman viš Grindamannafelagnum setir nišur arbeišsbólk at endurskoša fyrst og fremst bżtisskipanina, sum hon er oršaš ķ grein 18 ķ kunngeršini um grind. Bólkurin eigur eisini at višgera og koma viš tilmęli um, hvussu vit sum mest fyribyrgja, at tvųst og spik gerast handilsvųrur.

Į tingfundi 6. oktober 2000 varš uttan atkvųšugreišslu samtykt, at fyrispurningurin skal svarast.

Į tingfundi 15. november 2000 svaraši Jųrgen Niclasen, landsstżrismašur, fyrispurninginum. Oršaskifti hoyrist her.
Skrivliga er svariš soljóšandi:

1. Kunngeršin um grind virkar ķ hųvušsheitum eftir ętlan, tó er taš ein afturvendandi spurningur į hvųrjum įri, at menn hava ymiska įskošan um grindabżtiš.
2. Taš er ymiskt, hvussu grind veršur skift frį einum grindaųki til eitt annaš. Er grindin lķtil, er vanligt at skifta til drįpspartar, men taš er ymiskt frį einum ųki til eitt annaš, og kunngeršin um grind gevur sżslumanninum rętt at velja ella at gera, sum vanligt hevur veriš į stašnum. Taš kann ongantķš vera rętt, at tann minni parturin fer til fólkiš.
3. Sum eitt śrslit av kjakinum millum grindamenn hevur landsstżrismašurin ętlanir um at endurskoša grindakunngeršina, eisini viš atliti at grindabżtinum.
4. Ķ Fųroyum siga vit, at vit hava ikki handil viš grind. Landsstżrismašurin hevur eingi hagtųl, sum vķsa, hvussu stórur partur av grind veršur seldur sum smįhandilsvųra. Talan er tó neyvan um stórar nųgdir, men taš, at nakaš av smįhandli fer fram, ger, at fleiri fįa mųguleikan at smakka ein grindabita.
5. Fiskimįlastżriš hevur eitt tętt samstarv viš tey, sum skipa fyri grindadrįpi og luttaka virkin ķ hesum arbeiši, herundir eisini Grindamannafelagiš. Ķ framhaldi av teimum nógvu positivu og mennandi broytingunum seinnu įrini ętlar landsstżrismašurin at seta ein bólk at endurskoša kunngeršina um grind.

Mįliš avgreitt.