Fyrispurningur um aling

100-44 Fyrispurningur til Bjarna Djurholm, landsstýrismann, viðvíkjandi aling

Orðaskifti

Ár 2001, mikudagin 17. januar, boðaði formaðurin frá omanfyri nevnda fyrispurningi frá Dan R. Petersen, løgtingsmanni, sum var soljóðandi:

Fyrispurningur

  1. Hvør hevur evsta ræðisrætt á firðum, sundum, vøtnum og annars har, ið aling er møgulig?
  2. Er tað loyvt útlendskum íleggjarum gjøgnum virkir á landi at eiga meira enn 33% av einum alibrúki?
  3. Kann landsstýrismaðurin tryggja Løgtinginum, at ognarviðurskiftini í alingini eru í samsvari við galdandi lóg?
  4. Er gjøgnumskygnið í ognarviðurskiftunum í alingini nøktandi?
  5. Ger landsstýrið uppsøkjandi arbeiði fyri at koma møguligum strámannavirksemi til lívs?
  6. Hvussu verður møguligt strámannavirksemi sektað?

Viðmerkingar

Alivinnan hevur nú eini 35 samanhangandi ár á baki. Frá at vera ein trilvandi roynd hjá framskygdum einstaklingi er alingin vorðin gevandi stórdrift í dag. Hetta er eitt virksemi, føroyingar eiga allan heiðurin av. Tað hevur kostað tíð, pengar og ikki so fáar húsagangir at náa málinum: Stórdrift við fakfólki, ið saman við tí almenna hava gjørt royndirnar. Tí eigur allur ágóðin at koma føroyingum til góðar og ikki útlendingum, sum bókstaviliga koma til búgvið borð.

Nattúruumstøðurnar eru til vildar, og ekspansiónsmøguleikar eru til staðar, men ikki óendaligir. Á marknaðinum eru vit kappingarfør, hóast kappingarneytarnir eru sterkir.

Hóast ávísar vakstrarmøguleikar so er lítið sannlíkt, at fleiri aliloyvir verða latin. Hetta ger, at loyvini eru gullrandaði pappír, hvørs kursur mangan er hægri, enn føroyingar hava orku at bjóða. Tí er okkara alivinna ein gloypibiti hjá útlendskum alarum og fóðurframleiðarum, hvørs umsetningur er milliardir.

Av frammanfyristandandi umstøðum ynskti Løgtingið ikki at loyva útlendingum at eiga meira enn 33% av partapeninginum í alibrúkum. Eisini krevur lógin gjøgnumskygni í ognarviðurskiftunum. Hóast hetta, man gjøgnumskygnið vera so sum so.

Føroyskir og útlendskir partaeigarar kunnu selja partabrøv sínámillum, sum rímiligt er, og "fusioneringar" fara fram. Partafelagsskrásetingin skrásetir, hvør eigur meira enn 5%, men hevur ongan eftirlitsmyndugleika, hann liggur hjá landsstýrinum. 

Norðmenn hava so stór áhugamál í tí føroysku alivinnuni, at teir ikki meta okkum sum kappingarneytar, men partnarar. Eftir tí, sum vinnan sjálv upplýsir, er ikki akuttur tørvur á útlendskum kapitali í løtuni, og tá ið avmarkaðir vakstrarmøguleikar eru, hevur tann politiski myndugleikin skyldu at hava eftirlit við teimum skiftandi ognarviðurskiftunum í vinnuni.

Tey signal, vit fáa um alingina, boða ikki frá góðum; tey benda á, at vit eisini í hesi vinnu so líðandi verða húskallar heima hjá okkum sjálvum, tí nakrir, ið blivu priviligeraðir við almennum loyvum, hoyknaðu undir tilboðum um ómaksleysar og lætttjentar útlendskar milliónir.

Á tingfundi 18. januar 2001 varð samtykt uttan atkvøðugreiðslu, at fyrispurningurin skal svarast.

Á tingfundi 14. februar 2001 svaraði Bjarni Djurholm, landsstýrismaður, fyrispurninginum soleiðis:

Svar: 

Til spurning 1:

Á teimum málsøkjum, sum eru yvirtikin sum sermál eftir heimastýrislógini, hava Løgting og landsstýri lóggávu- og fyrisitingarvald, og kunnu tí á hesum økjum gera av, hvat skal fara fram í landinum, herímillum á firðum, sundum og vøtnum. Á tann hátt kann sigast, at Løgtingið og landsstýrið hava evsta ræðisrætt á firðum, sundum og vøtnum. Í bø ella haga, har vatn er, hevur grundeigarin ræði á vatninum, men lóggávan kann gera frávik frá hesum, sbr. Lov nr. 169 af 18. Maj 1937 for Færøerne om Benyttelse af Indsøer og Vandløb.

Landsstýrið hevur við heimild í løgtingslóg um aling av fiski v.m. rætt til at geva persónum og fyritøkum loyvi at ala á sjónum, og loyvi at ala smolt (aling í feskvatni) við vatnnýtslu úr áum ella vøtnum. Loyvini verða givin undir nøkrum nærri ásettum treytum, sum eru:

  1. Hann ella hon, sum hevur dagligu ábyrgdina av støðini, skal hava útbúgving innan aling, ella í minsta lagi 1 ára starvsligar royndir á alistøð.
  2. Loyvið kann ikki latast øðrum uttan góðkenning Vinnumálastýrisins. Um broytingar eru í eigaraviðurskiftunum, skal Vinnumálastýrið beinanvegin hava boð um hetta.
  3. Loyvishavarin hevur skyldu til at halda alistøðina í fullgóðum standi, eins og hann hevur skyldu til at beina hana ella møguligar leivdir av henni burtur, um:
    1. loyvið ikki verður longt,
    2. alistøðin fær skaða, og ikki verður gjørd aftur innan 1 ár,
    3. treytirnar, ið settar eru í hesum skrivi, ikki verða fylgdar, og loyvið við tí tikið aftur, ella
    4. Vinnumálastýrið metir, at serligar grundir gera hetta neyðugt.
  1. Loyvishavarin hevur alla ábyrgd av, at alistøðin er í fullgóðum standi, eins og hann hevur alla ábyrgd av, um alistøðin elvir til skaða á annan mans lív ella ogn uttan fyri loyvda økið.
  2. Umboð fyri avvarðandi landsmyndugleikar skulu til eina og hvørja tíð hava loyvi til at koma á alistøðina og kanna viðurskiftini.
  3. Á hvørjum ári í januar mánaði verður ársfrágreiðing yvir virki felagsins í farna ári send Vinnumálastýrinum. Somuleiðis verður grannskoðaður ársroknskapur fyri støðina at senda Vinnumálastýrinum.
  4. Er vandi fyri dálking, ella eyðsýnt er, at alistøðin dálkar umhvørvið, kunnu myndugleikarnir í slíkum førum krevja, at støðin verður flutt á annað pláss, og tiltøk verða sett í verk at minka um hendan dálkingarvandan.
  5. Nýtslan av fóðri, heilivági og kemiskum evnum skal førast í dagbók saman við framleiðslutølunum.
  6. Vinnumálastýrið skilar sær rætt til seinni at áseta treytir, sum møguligar broytingar í umstøðunum á staðnum skuldu gjørt neyðugar, ella um viðurskiftini annars tala fyri hesum.
  7. Hetta loyvið ger á ongan hátt loyvishavaran leysan av tí ábyrgd, sum eftir vanligum rættarreglum kann áleggjast honum.
  8. Skilað verður til, at við hesum loyvi verður eingin broyting gjørd viðvíkjandi ognarviðurskiftum, strandarættindum og lunnindum.
  9. Grunar loyvishavarin, ella hann er vísur í, at á støð hansara er fiskur, sum er sjúkur, ella hann verður varskógvaður um, at so kann vera, skal hann, sambært løgtingslóg nr. 26 frá 30. apríl 1987 um sjúkur hjá fiski, skeljadýrum og krabbadýrum, beinanvegin boða landsdjóralæknaembætinum frá hesum.
  10. Um felagið ikki hevur byrjað virksemi sítt innan 1 ár frá omanfyri standandi degi, ella hevur ligið stilt í 1 ár, fellur loyvið burtur. Tó kann hetta leingjast, um serligar umstøður tala fyri tí.
  11. Loyvið er annars treytað av loyvum frá øðrum myndugleikum, m.a. umhvørvismyndugleikum, landsdjóralækna og øðrum avvarðandi myndugleikum.

Tá ið talan er um aling á sjónum, verður loyvi givið til eitt nærri avmarkað øki á einum fjørði ella sundi. Á hesum øki hevur alifyritøkan rætt at fremja sítt virksemi, so leingi fyritøkan hevur aliloyvi og annars heldur seg til tær nærri ásettu treytirnar í aliloyvinum.

Loyvi at ala smolt verður vanliga givið við eina á, men nøkur fá dømi eru eisini um loyvi, sum eru givin á vøtnum. Á sama hátt sum við aliloyvunum á sjónum hava smoltstøðirnar rætt at fremja sítt virksemi, so leingi tær hava aliloyvi og annars halda seg til tær nærri ásettu treytirnar í aliloyvinum.

Til spurning 2:

Sambært alilógini skulu eigarar av alifyritøkum hava fast tilknýti til Føroyar, allir skulu vera skrásettir í fólkayvirlitinum seinastu tvey árini, og allir skulu vera fult skattskyldugir í Føroyum. Eru eigararnir skipaðir í felag, skal felagið vera partafelag, smápartafelag ella lutafelag. Er talan um partafelag ella smápartafelag, skulu partabrøvini vera navnapartabrøv, t.v.s. skrásett við navni og bústaði hjá eigarunum av partabrøvunum. Eigararnir, sum eiga í minsta lagi 2/3 av felagnum, og sum samstundis eiga í minsta lagi 2/3 av atkvøðurættinum, skulu somuleiðis hava fast tilknýti til Føroyar, allir skulu vera skrásettir í fólkayvirlitinum seinastu tvey árini, og allir skulu vera fult skattskyldugir í Føroyum.

Lógin fevnir eisini um eigarar, sum óbeinleiðis eiga í alifyritøkum, herímillum eisini eigarar, sum eiga í alifyritøkum gjøgnum virkir á landi. Sostatt er ikki loyvt "útlendskum" íleggjarum gjøgnum virkir á landi at eiga meira enn 33% av einum alibrúki.

Til spurning 3:

Vísandi til alilógina hava alifyritøkurnar skyldu at boða frá broytingum í ognarviðurskiftunum í alingini, so hvørt broytingar fara fram.

Eru broytingar farnar fram í ognarviðurskiftunum, sum Vinnumálastýrið ikki er kunnað um, ella sum ein alifyritøka hevur fjalt fyri stýrinum við vilja, kann stýrið við heimild í alilógini taka loyvið hjá viðkomandi fyritøku aftur, tá/og um stýrið gerst kunnugt við viðurskiftini.

Vinnumálastýrið ger uppsøkjandi arbeiði við at hava dagførda vitan um alivinnuna, herímillum eisini upplýsingar um ognarviðurskiftini í alivinnuni. Hetta verður gjørt við:

  1. Skráseting av øllum feløgum, sum reka aling í Føroyum, herímillum eisini skráseting av eigaraviðurskiftunum
  2. Sambært alilógini skulu alifeløg skrivliga geva Føroya Landsstýri upplýsingar um broytingar, sum fara fram í ognar- og avgerðarrættindarviðurskiftunum
  3. Vinnumálastýrið fær ársroknskapirnar hjá alifyritøkunum einaferð um árið
  4. Vinnumálastýrið hevur avtalu við Partafelagsskrásetingina um, at tey boða frá, tá ið broytingar fara fram í eigaraviðurskiftunum í alivinnuni
  5. Vinnumálastýrið hevur javnan samband við fólk í alivinnuni – herímillum eisini Føroya Havbúnaðarfelag
  6. Vinnumálastýrið hevur skrivaran í Aliráðleggingarnevndini 1
  7. Settur er aliráðgevi burturav á P/F Fiskaaling

Herumframt hevur Vinnumálastýrið seinastu tíðina arbeitt við at samla saman allar upplýsingar um ognarviðurskiftini í alivinnuni undir einum. Hetta arbeiðið væntast at vera liðugt um ein mánað ella so.

Samanumtikið kann sigast, at teir upplýsingar, Vinnumálastýrið hevur um ognarviðurskiftini í alivinnuni, ikki geva ábendingar um, at ognarviðurskiftini eru í ósamsvari við galdandi lóg.  

Til spurning 4:

Tað kann vera trupult at siga, hvørt gjøgnumskygnið í eigaraviðurskiftunum er nøktandi. Men vísandi til spurning 3 arbeiðir Vinnumálastýrið miðvíst fyri at hava dagførda vitan um eigaraviðurskiftini í alivinnuni, og mett verður, at stýrið sum heild hevur neyðuga innlitið í hesi viðurskifti, fyri at kunna umsita økið. 

Til spurning 5 og 6:

Fyri at kunna svara hesum spurningi er neyðugt at greina út hugtakið "strámannavirksemi".

Strámannavirksemi verður ofta sett í samband við ognarviðurskifti í alivinnuni. Soleiðis sum Vinnumálastýrið skilir hugtakið, er her talan um, at persónar ella feløg, sum ikki lúka treytirnar í grein 2, stk. 4 og 5 í alilógini, gera óformligar avtalur - út um tað, sum alilógin heimilar - við persónar ella feløg, sum lúka nevndu treytir fyri at fáa atkvøðu- og avgerðarrætt í avísari alifyritøku.

Tað kann vera ringt at siga nakað um, í hvønn mun tílíkt virksemi fer fram, og enn verri at prógva tað. Eisini kann vera trupult at gera beinleiðis uppsøkjandi arbeiði hesum viðvíkjandi fyri at koma tílíkum virksemi til lívs. Men sigast kann tó, at verður Vinnumálastýrið kunnugt við møguligar óformligar avtalur viðvíkjandi atkvøðu- og avgerðarrætti í alivinnuni, og kann tað prógvast, at tílíkar avtalur finnast, so kann hetta virksemi sektast sambært alilógini við, at aliloyvið hjá viðkomandi fyritøku verður tikið aftur.

1 Aliráðleggingarnevndin:
Símun Joensen, form. – Signar Heinesen – Bjørn Harlou – Jákup Pauli Joensen – Høgni Jacobsen – Ari Johanneson, skrivari

Málið avgreitt.