Løgtingsfíggjarlóg 2001

Landsstýrið legði málið fram tann 29. september 2000 og eftir 1. viðgerð, sum var 10., 11 og 12. oktober 2000, varð málið beint í fíggjarnevndina.

Nevndin hevur viðgjørt málið á 23 fundum.

Uppskotið hevur, sambært áseting í grein 24, stk. 3, í tingskipanin, verið til ummælis í niðanfyristandandi nevndum:

Landsstýrismálanevndin:
§ 1 Løgtingið, konto 1.10.1.03. Løgtingsarbeiðið (Rakstrarjáttan), undirkonto 22. Eftirlitsuppgávur tingsins

Uttanlandsnevndin:
§ 2. Løgmansfyrisitingin v. m.: Uttanlandsmál
§ 10. Sjálvstýrismál o.a.: Felagsútreiðslur og uttanlandsmál

Rættarnevndin:
§ 2. Løgmansfyrisitingin v. m.: Kommunal viðurskifti
§ 10. Sjálvstýrismál o.a.: Lógarmál

Vinnunevndin:
§ 5. Fiskivinna
§ 6. Vinnumál
§ 9. Oljumál o.a.

Mentanarnevndin:
§ 7. Útbúgving og gransking o.a.

Trivnaðarnevndin:
§ 8. Almanna- og heilsumál o.a.

Ummælini frá nevndunum liggja í málinum sum skjøl, merkt I, K, L, M, N, og O.

Nevndin hevur undir viðgerðini havt fund við

Finnboga Ísakson, løgtingsformann, og
Anfinn Kallsberg, løgmann

og landsstýrismenninar 

Karsten Hansen
Jørgen Niclasen
Bjarna Djurholm
Tórbjørn Jacobsen
Helena Dam á Neystabø
Eyðun Elttør og
Høgna Hoydal

Saman við løgtingsformanninum var skrivstovustjóri løgtingsins á fundi, og saman við løgmanni og landsstýrismonnunum vóru løgmansstjórin, aðalstýrisstjórar og fulltrúar í landsstýrisumsitingini á fundi við nevndina.

Nevndin hevur eisini havt fund við

Landsbanka Føroya
Búskaparráðið
Føroya Banka
Føroya Sparikassa og
Fiskasøluna

Nevndin hevur undir viðgerðini biðið um og fingið upplýsingar, sum hava verið neyðugar í sambandi við viðgerðina av fíggjarløgtingslógini 2001. Eisini hevur nevndin fingið skriv frá einstaklingum, stovnum og felagsskapum. Hesi skriv liggja sum skjøl í málinum og eru umrødd undir viðgerðini.

Fíggjarnevndin hevur gjøgnumgingið allar greinar og konti á fíggjarlógini.

Fíggjarnevndin hevur biðið landsstýrismannin í fíggjarmálum um at fáa nýggjar metingar av inntøkum landskassans, og hevur nevndin tann 22. november 2000 fingið hesar metingar frá landsstýrismanninum.

20.52.1.01. Vanligur landsskattur

Grundarlagið undir framskrivingunum av vanligu landsskattainntøkunum eru mánaðarligar uppgerðir frá Toll- og Skattstovuni, sum verða vektaðar og síðani framskrivaðar. Metingin gerst tí neyvari, tá fleiri mánaðir eru farnir av árinum. Nýggjasta metingin av vanliga landsskattinum gevur eina inntøku svarandi til 1.080 mió. kr. í 2000 (inntøkumetingin er viðløgd).

Vøksturin í vanliga landsskattinum hevur verið soleiðis seinastu árini:

Sum tað sæst, so hevur vøksturin í vanligu skattainntøkunum verið ógvuliga stórur seinastu árini, men metingin vísir, at stóri vøksturin hevur verið avtakandi síðstu mánaðirnar í ár, tí verður vøksturin varisliga mettur til 3-4% komandi ár.

Nógvar ytri umstøður vóru orsøk til, at so stórur vøkstur kom í aftur føroyska búskapin. Fiskiskapurin gjørdist góður, fiskaprísirnir høgir, rentan og oljuprísirnir lágir. Samstundis sum gongd kom í aftur nógva eftirspurningin, sum hevði ligið á láni, fluttu nógv fólk (sum høvdu stóran eftirspurning við sær) til landið. Hetta hevur alt skapt ógvuliga stórt virksemi, viðført stóran eftirspurning og stórar skattainntøkur. Hesin eftirspurningur er framvegis stórur, men fer fyrr ella seinni at javna seg á einum lægri støði. Fiskaprísirnir eru framvegis methøgir, men fiskiskapurin hevur verið minkandi.

Oljuprísirnir hava leingi verið vaksandi og hevur hetta m. a. ávirkað rentustøðið. Landsstýrismaðurin í fíggjarmálum hevur tó seinni upplýst fyri nevndini, at ábendingar eru um, at oljuprísirin fer at stabilisera seg millum 22 – 28 dollars pr. tunnu, sum er tann príslega, sum OPEC metir vera hóskandi, skal vøksturin í heimsbúskapinum ikki steðga.

Tá atlit eru tikin fyri hesum viðurskiftum og tí, at vøksturin í landsskattainntøkunum hevur verið minkandi seinastu mánaðirnar, verður varisliga mett, at vøksturin komandi ár verður 3-4%.

20.52.1.07. Felagsskattur

Inntøkumetingin av felagsskattinum er ein sokallað "ad hoc" meting. Ein listi við øllum fyritøkum, ið hava goldið felagsskatt árið frammanundan, verður gjøgnumgingin neyvt saman við Toll- og Skattstovu Føroya, hvørja ferð henda metingin verður gjørd.

Alt bendir á, at inntøkurnar frá felagsskattinum eru minkandi. Hetta kemst m.a. av, at hákonjunktururin eisini hevur við sær, at fyritøkurnar gera nógvar og stórar íløgur í hesum tíðum og tí eisini gjalda minni í skatt. Felagsskatturin er eisini lækkaður úr 27% niður í 20%, og hetta kemur í fyrsta umfari at føra við sær, at inntøkurnar frá felagsskattinum fara at minka. Yvir eitt longri áramál verður tó mett, at lækkingin av felagsskattinum fer at vaksa um inntøkurnar frá felagsskattinum.

Nýggjasta metingin fyri 2001 samanborin við metingina fyri 2000

Landsbanki Føroya

Eftir fundin við Landsbanka Føroya, har umboð fyri landsbankan legði fram ymiskt taltilfar, sum lýsti búskapargongdina og búskaparútlitini, hevur fíggjarnevndin fingið niðanfyri standandi viðmerkingar frá landsbankanum um ávirkan á eftirspurning og konjunkturstøðu í samband við fíggjarlógina fyri 2001.

Fíggjarstýringarskipan landsstýrisins hevur fleiri ymisk møgulig uppbýti, tá inntøkur, útreiðslur o.a. skulu sundurgreinast, t.d. greinabýti, málsbýti, stovnsbýti og standardkontobýti. Tá samskiftið millum landskassan og restina av búskapinum skal kannast, er standardkontobýtið mangan tað mest nýtiliga. Standardkontobýtið kann eisini nevnast búskaparbýti ella tjóðarroknskaparbýti. Tað, sum hevur áhuga, er, hvussu aðrir sektorar í búskapinum verða ávirkaðir av virksemi landskassans.

Talva 1 er ein uppseting av tølum fyri landskassan fyri tíðina 1997 – 2001. Viðmerkingar til talvuna vísa í hvønn mun, tølini samsvara við fíggjarlógaruppskotið 2001, og í hvønn mun tey víkja frá. Standardkonti eru bólkaðar eftir, hvørja ávirkan útreiðslur og inntøkur hava á eftirspurningin til framleiðslu hjá øðrum sektorum í búskapinum. Talvan hevur 4 høvuðsbólkar:

1. Útreiðslur og inntøkur við beinleiðis eftirspurningsávirkan á aðrar sektorar.

Stýrini, stovnar og fyritøkur hjá landinum hava starvsfólk, keypa tænastur og vørur til rakstur og íløgur og selja tænastur. Hetta virksemið hevur beinleiðis ávirkan á eftirspurningin við veitingum til og úr landinum.

Tað er eitt sindur skiftandi, hvørjar fyritøkur hjá landinum eru tiknar við í fíggjarlógina og landsroknskapin, men við at kanna nettoútreiðslurnar skuldu skeivleikar ikki staðist av hesum.

2. Útreiðslur við óbeinleiðis eftirspurningsávirkan á aðrar sektorar.

Veitingar til einstaklingar, vinnu ella felagsskapir hava eina óbeinleiðis ávirkan á eftirspurningin, tí at móttakarin hevur valið millum at brúka peningin ella at spara part av honum upp. Sí viðmerkingar til talvu 1 viðv. stuðli til vinnu.

Flytingar millum almennar stovnar eru tiknar við her, tí at flytingarnar millum land og kommunur og broytingarnar í teimum hava týdning fyri eftirspurningin uttanfyri landskassan. Hesar hava lutfalsliga stóra ávirkan í 2000 og 2001.

3. Inntøkur við óbeinleiðis eftirspurningsávirkan á aðrar sektorar.

Skattir, avgjøld o.a. sum verður goldið landinum, hevur óbeinleiðis ávirkan á eftirspurningin, tí at gjaldarin kann velja, hvørt nýtsla ella uppsparing skal minka, tá skattur ella gjøld verða økt.

4. Postar við lítlari eftirspurningsávirkan á aðrar sektorar.

Ríkisveitingar verða ikki goldnar av føroyingum. Rentuútreiðslur landskassans eru mest til donsku stjórnina. Rentuinntøkur landskassans eru fyri stóran part uttanífrá men lutvís eisini úr Føroyum, men hildið verður ikki, at feilurin er so stórur av at bólka tær her.

Fíggjarpostar eru tiknir við í henda bólkin, hóast útlán væl kunnu hava eftirspurningsávirkan á aðrar sektorar. Støddin á postunum hevur týdning fyri avgerðina.

Í talvu 2 eru høvuðspostarnir í talvu 1 endurtiknir og í talvu 3 er víst, hvussu høvuðspostarnir broytast í prosentum. Til sammetingar er talva 4 sett upp við tølum fyri bruttotjóðarúrtøku og útgoldnar lønir.

Bólkur a. Rakstrar- og løguútreiðslur landskassans hava hesi seinnu árini havt stóran vøkstur við undantak av 2000, tá tær tykjast at vaksa 5%. Í 2001 tykjast tær at vaksa 7,9%, áðrenn lagt verður upp fyri møguligum lønarhækkingum.

Bólkur b. Veitingarútreiðslurnar hava samanlagt havt minking í 1998 og lítlan vøkstur fram til 2000, men tykjast at vaksa 10% í 2001. Gongdin er rættiliga ymisk fyri einstøku postarnar. Vinnustudningar eru minkaðir 3 tey fyrstu árini. Veitingar til einstaklingar eru øktar nógv í 2000. Flytingarnar millum land og kommunur skifta nógv í 1999, 2000 og 2001.

Bólkur a. og b., t. v. s. Rakstrar-, løgu- og veitingarútreiðslur samanlagt tykjast at hava havt tálmandi ávirkan á búskapin í 1998 og 2000, meðan tær hava verið neutralar í 1999. Hinvegin tykjast hesar samlaðu útreiðslurnar at fara at verða stimbrandi fyri eftirspurningin í 2001.

Bólkur c. Skattur, avgjøld o.a. vuksu í 1998 og 1999 ávikavist við 9,8% og 13,3% og hava hesi árini havt neutrala og tálmandi ávirkan á eftirspurningin. Tølini fyri 2000 og 2001 eru metingar, sum vísa vøkstur 4,3% og 5,2% hvørt árið, og liggja nakað hægri enn í fíggjarlógaruppskotinum. Fara hesi tølini at halda, er greitt talan um stimbrandi ávirkan á eftirspurningin hjá húsarhaldum og øðrum sektorum í 2000 og 2001, tí at vøksturin er lítil. Verða skattainntøkurnar hinvegin størri, verður stimbrandi eftirspurningsávirkanin eisini minni.

Samanlagt tykist landskassin at hava virkað neutralt ella tálmandi 1998 – 2000. Í 2001 tykjast inntøkur og útreiðslur landskassans í besta føri at virka neutralt, men meira sannlíkt at virka stimbrandi á eftirspurningin.

Føroysk prístøl eru óviss orsakað av trupulleikum við vektunum, men tann ábending, sum tey geva, er, at inflatiónin er heldur hægri enn í samhandilslondunum. Henda óvissa ger, at tað er vágiligt at stimbra eftirspurningin, meðan búskapurin er í stórum vøkstri.

Ein vandi er, at fyritøkur noyðast at yvirbjóða í innkeypsprísum og lønum fyri at megna at nøkta eftirspurningin til framleiðslu sína. Ein annar vandi er vaksandi trýst á húsaprísir.

Skattalættar, sum ikki verða mótsvaraðir av einhvørjari uppsparing, eiga tí ikki at verða framdir í verandi støðu.

Í búskaparfrágreiðing síni 1999 gav landsbankin eina lýsing av gongdini í búskapinum og búskaparpolitikkinum síðan tíðliga í 1980-árunum. Frágreiðingin vísir, at tað eigur at verða lagdur stórur dentur á eina góða stýring av eftirspurninginum, t. v. s. tálming í góðum tíðum og stimbring í ringum tíðum.

Búskaparráðið

Búskaparráðið greiddi nevndini frá búskaparstøðuni, og hevur Búskaparráðið latið fíggjarnevndini hesa frágreiðing, ið er brot úr komandi frágreiðingini hjá Búskaparráðnum:

Enn stórur vøkstur

Viðvíkjandi konjukturstøðuni er niðurstøðan, at góð gongd er í búskapinum, og grund er til at halda, at stóri vøksturin heldur fram eina tíð aftrat. Búskaparráðið væntar sostatt, at stóri búskaparvøksturin, heldur fram næsta ár. Hetta kemst av, at føroyski búskapurin sannlíkt ikki er komin í eina javnvág, hóast vit eru komin væl á veg í framleiðslunøgd. Enn er vøksturin í búskapinum ivaleyst ov stórur til at kunna kallast javnvágsvøkstur, bæði vegna strukturelt eftirsleip og størri enn meðal ressursuvøkstur. Um talan verður um oljuvirksemi og oljuinntøkur verður ójavnvágin enn størri, og vit koma at uppliva stóran vøkstur fleiri ár fram.

Orsøkin til ójavnvágina er, at búskapurin framvegis er í holt við at laga seg til fylgjurnar av ójøvnu gongdini í eftirspurninginum seinastu árini, fyrst við ógvusligu niðurgongdini undir kreppuni og síðan við stóru framgongdini tey síðstu 3-4 árini. Ein fylgja av hesi gongd hevur verið ógvusliga broytingin í handilsjavnanum og á gjaldsjavnanum seinastu árini. Væntast kann, at vit vegna hægri enn miðal íløgustøði fáa hall á handilsjavnan í nøkur ár, og møguliga eisini á gjaldsjavnan.

Løngjaldingarnar eru fram til 1. oktober øktar við góðum 9% sammett við fyrstu 9 mánaðirnar í fjør. Hetta er meira enn vøksturin frá 1998 til 1999, tá vøksturin var góð 7%. Ferðin í búskapinum er sostatt ikki minkað, og lítið er, sum týðir uppá, at hon fer at minka næsta árið. Framgongd er í øllum pørtum av búskapinum, men tað er serliga vinnulívið á landi, sum hevur stóran vøkstur í løtuni. Enn liggja lønirnar væl niðanfyri tær í grannalondunum. Stendur búskaparligi byrðurin við, kann væntast eitt ávíst trýst á lønirnar.

Vøksturin er partvíst grundaður á, at útflutningsprísirnir hava verið vaksandi. Hetta økir inntøkuna í fiskivinnuni og viðførir ein eftirspurningsvøkstur á landi við harav vaksandi virksemi. Bæði toska- og hýsuprísirnir, sum hava verið høgir frammanundan, eru hækkaðir enn meira í seinastuni, so til dømis prísurin á uppboðssøluni hevur verið uppi í móti og enntá yvir 30 krónum kilo fyri tann stóra toskin.

Ein onnur grund er, at fiskiskapurin hevur verið góður. Hetta gevur betri nýtslu av virkisorkuni í fiskiskapinum og eisini betri kapasitetsnýtslu í fiskavirking. Av hesum hækka inntøkurnar í fiskivinnuni og harvið økist eftirspurningurin og virksemið á landi. Bæði borgarar og vinnulív hava av hesum fingið trúnna upp á framtíðina aftur, og hetta gevur eina sjálvstøðuga framdrift í búskapin. Hóast fiskiskapurin ikki er so góður, sum hann var, tá hann var upp á tað besta, so verður samlaða nøgdin væntandi størri enn í fjør og á leið tað sama sum í 1998 og 1999, t.e. umleið 100 túsund tons (avreiðingar frá føroyskum skipum til føroyskar fiskakeyparar). Samansetingin av veiðini er tó nakað øðrvísi við minni toski og hýsu men meira upsa.

Almenni íløgutørvurin er ov stórur til at kunna sigast at vera í javnvág, og helst resta privatar vinnuíløgur við. Manglandi viðlíkahald og útbygging av bæði tí almenna og tí privata kapitalapparatinum undir kreppuni skapti eisini eitt eftirsleip, sum nú verður heintað innaftur. Hetta krevur nógvar íløgur og arbeiði upp á stutta tíð, og er hetta við til at hála búskaparvøksturin upp um miðalvøksturin seinastu árini.

Men vøksturin er eisini partvíst grundaður á broytingar í framleiðslugrundarlagnum, fyrst og fremst at nýtt tilfeingi hevur verið tikið í brúk. Framvegis koma fleiri fólk í arbeiði, antin tey hava verið arbeiðsleys, ella tí at tey flyta heimaftur til nýggj arbeiðspláss. Arbeiðsloysið er nú næstan burtur. 1. oktober vóru 625 fólk skrásett sum arbeiðsleys í ALS, og svarar tað til 2% av arbeiðsstyrkini. Hetta er ein minking upp á 1 prosentstig í mun til oktober í fjør. Haraftrat flyta føroyingar sum fóru undan kreppuni enn heimaftur, og pláss er fyri fleiri. Frá januar til september var nettoflytingin til Føroya sostatt 374 fólk, og fleiri eru á veg.

Løngjaldingarnar í byggivinnuni øktust við 24% fyrstu 9 mánaðirnar í ár í mun til í fjør og restinntøkan helst enn meira. Hetta er á leið sami vøkstur sum frá 1998 til 1999. Byggivinnan arbeiðir fyri fullari megi, tí eftirspurningurin er ovur stórur, meðan útboðið hevur ringt við at fylgja við. Húsaprísirnir siga frá ov lítlari bygging, bæði av sethúsum og íbúðum. Stóri trupulleikin er helst ov lítil útstykking av grundstykkjum, men eisini mangul upp á handverkarar trýstir prísirnar uppeftir.

Útflutningsvirðið øktist við 17% fyrstu 7 mánaðirnar í ár í mun til sama tíðarskeið í fjør. Um bert verður hugt eftir útflutninginum av fiskavørum, er virðið økt væl minni, nevniliga 7%. Munurin kemst av, at útflutningurin av skipum er øktur sera nógv í ár í mun til í fjør. Av fiskavørunum er útflutningsvirðið økt í øllum vørubólkum uttan fyri rækjur og skeljar. Laksur og síl hava økt útflutningsvirðið við 14%, og er hetta nógv minni enn í fjør, tá vøksturin var 80%.

Innflutningurin øktist sama tíðarskeið við 25% og er nú komin upp um 2 milliardir. Økingin stendst serliga av øktum innflutningi av skipum og maskinum, meðan innflutningurin til húsarhaldini ikki er øktur so nógv. Innflutningurin av bilum er á sama støði sum í fjør. Gongdin í út- og innflutninginum hevur havt við sær, at handilsjavnin nú vísir hall, 31 milliónir fyri fyrstu 7 mánaðirnar av árinum.

Einki av hesum er varandi. Einaferð kemur vend í býtislutfallið, og fiskiskapurin fer at versna, soleiðis at inntøkan í fiskivinnuni minkar ella ikki veksur so skjótt longur. Endi verður eisini einaferð á tøku arbeiðsmegini, tí arbeiðsloysi ikki er longur, ella tí at ikki fleiri koma heim aftur uttaneftir.

Ein týðandi spurningur er, um vit í løtuni eru við at gera búskapin meira fjøltáttaðan, soleiðis at búskapurin verður minni ávirkaður av eini møguligari niðurgongd í fiskivinnuni, t. v. s. eru nýggjar vinnur við at vinna fram, ella eru íløgurnar savnaðar um tær vanligu vinnurnar, fiskivinnuna og alivinnuna. Í hesum sambandi verður spennandi at síggja, hvat vinnulívið kann fáa av nýggjum impulsum frá oljuvinnuni.

Eingir óhepnir ójavnar

Higartil hevur vøkstur kunnað verið, uttan at vit hava fingið trupulleikar av óhepnari inflasjón ella halli í handlinum mótvegis útlondum. Tann mangulin, sum møguliga hevur verið á arbeiðskraft, hevur ikki verið darvandi ella inflasjónselvandi.

Eingi konjukturtiltøk

Hóast vit nú hava fingið hall á handilsjavnan og seinastu tíðina eru farin at merkja eitt ávíst inflasjónstrýst er eingin grund at taka stig til konjunkturdarvandi tiltøk. Eingin grund er til eina generella treinging av fíggjarpolitikkinum, tí tað fer ikki at raka rætt og rættar ikki trupulleikarnar, sum veruliga eru í búskapinum. Hinvegin er neyðugt, at fíggjarpolitikkurin heldur ikki verður lakari. Av tí, at vit vita sera lítið um koblingina millum fíggjarpolitisku instrumentini og búskaparligu málsetningarnar í føroyska búskapinum, er ivasamt, um fíggjarpolitikkurin í heila tikið skal nýtast til konjukturregulering út yvir tað, sum liggur í automatisku stabilisatorunum.

Haraftrat er pástandurin um ein negativan samanhang millum konjunktursveiggj og búskaparvøkstur er ikki rættur – ella týdningarleysur. Teoretiskt eru argument bæði fyri og ímóti, at størri konjuktursveiggj føra til lægri búskaparvøkstur, og empiriskt er ikki funnið nakað einvíst svar.

Ósemja við Fíggjarmálastýrið og Landsbankan

Búskaparpolitiski málsetningurin hjá Fíggjarmálastýrinum og Landsbankanum um eitt ávíst støði fyri gjaldsjavnan er ikki í lagi. Gjaldsjavnin sum serstakt búskaparpolitiskt mál er avoldaður og førir aloftast til skeivar atgerðir. At hava javnvág á gjaldsjavnanum sum endamál er eisini at leggja óneyðugar bindingar á fíggjarpolitikkin. Sostatt verður einki vunnið við at hava gjaldsjavnan sum serstakt búskaparpolitiskt mál.

Hvørji eru so bestu búskaparpolitisku málini?

Høvuðsendamálið við fíggjarpolitikkinum eigur at verða at skaffa inntøkur til landskassan til fígging av teimum útreiðslum, sum politikararnir áseta, at landskassin skal hava. Hesar inntøkur eiga at innkrevjast á ein slíkan hátt, at búskapurin verður órógvaður sum minst. Nýtsla av fíggjarpolitikkinum til konjukturstýring eigur ikki at útilokast, men neyðugt er við viðgerð av, hvørjir konjukturpolitisku málsetningarnir eru, og hvussu tøku búskaparamboðini ávirka málsetningarnar.

Endamálið við vinnupolitikkinum eigur at verða at fáa so stóran framleiðsluvøkstur fyri hvønn íbúgva sum gjørligt. Til at røkka hesum endamáli er neyðugt at skapa marknaðarligar fortreytir fyri sektorarnar at optimera yvir tíð. Tað týdningarmesta í hesum samanhangi er, at prísirnir, vinnulívið stendur yvirfyri, so vítt gjørligt eru komnir í fríari kapping. Til dømis er ein alment ásettur prísur fyri fiskiríkidømi upp á 0 krónur p. r. eind til útvaldar persónar ikki sambæriligur við frían marknaðarbúskap og gevur skeiv príssignal til vinnulívið.

Uttanlandsfrádrátturin ger, at fólk, herundir handverkarar, enn hava fyrimun av at arbeiða í útlondum. Hetta er serliga óheppið í eini tíð við stórum eftirspurningi á arbeiðsmegi sum heild og kanska serstakliga í byggivinnuni. Frádrátturin eigur tí at skerjast og helst takast heilt burtur.

Frítøkurnar í MVG skipanini eiga at takast burtur, men einki er sum so í vegin fyri at lækka satsin á meirvirðisgjaldinum. Viðvíkjandi skattalóggávuni er lítið sannlíkt, at ein hækking av botnfrádráttinum ella løntakarafrádráttinum fer at økja stórvegis um arbeiðsútboðið. Hinvegin hevði tað helst økt um arbeiðsútboðið, um marginalskatturin hjá meðalinntøkunum, sum hava hægsta marginalskattin, lækkaði.

Yvirhøvur er møguleiki fyri nógvum ábótum við eini nýskipan av skattalóggávuni. Í hesi nýskipan eigur einfaldgering og skattasymmetri at vera gjøgnumgangandi evnir. Tað finnast nakrar búskaparfrøðisligar meginreglur fyri, hvussu hetta kann gerast. Útgreiningar út frá teoriini um optimala skatting geva viðhvørt mótstríðandi niðurstøður, sum so mugu vigast upp móti hvørji aðrari. Men ein almenn niðurstøða er, at somu vørur ella framleiðslufaktorar eiga at verða skattað eins. Ein onnur niðurstøða er, at skattingin av uppsparing og íløgum eigur at verða lítil ella eingin. Skatting av uppsparing og íløgum minkar um uppsparingina og tí eisini um framtíðar kapitalapparatið. Eitt minni kapitalapparat viðførir upp á sikt lægri produktivitet og tí eisini lægri lønir.

Viðvíkjandi samlaða skattatrýstinum er týðandi at gera sær greitt, at skattalætti kann bert viðmælast, um útreiðslustøðið hjá landskassanum verður lækkað samstundis og samsvarandi. Inntil vit hava nærri greiðu á, hvussu verður við inntøkuskapanini í landinum frameftir, til dømis viðvíkjandi fiskaprísum, eini møguligari oljuvinnu, burturbeining av ríkisstuðulinum osfr., er neyðugt at vera varin á fíggjarpolitiska økinum. Tí er neyðugt við stórum yvirskoti á fíggjarlógini eina tíð aftrat.

Fyrst og fremst áherðslu á fiskidagaskipanina -kanska tilfeingisumsiting sum heild: aling, olja, fiskur, jørð

Viðvíkjandi fiskastovnunum eigur dentur at leggjast á varisliga stovnsrøkt við møguleika at heysta avkastið av fiskastovnunum. Fiskatilfeingið er sambært lógini um vinnuligan fiskiskap "ogn Føroya fólks". Fyri at fáa sum mest burtur úr hesum ognarrætti eigur rætturin til avkastið, men ikki til fiskastovnarnar sjálvar, at verða seldur og haraftrat verða frítt umsetiligur. Orsøkin til tilmælið um sølu av fiskidøgum er partvís "rættvísi" men serliga at vinnan kemur at gjalda marknaðarprís fyri sína rávørunýtslu. Á henda hátt fæst vinnan til at tillaga seg veruligu virðisskapanini í vinnuni, t.e. at steðga ovurkapitaliseringini. Effektivisering verður eisini økt, soleiðis at produktiviteturin í fiskivinnuni verður hægri, enn hann er í dag. Til at røkka hesum endamáli krevst eisini, at eindirnar, sum landið selur, eru lættar at selja víðari, t.e. eru so umsetiligar sum gjørligt. Eitt uppskot kundi í hesum sambandi verið at brúkt inntøkur frá tilfeingisrentuni til at fíggja eina lækking ella burturtøku av partafelagsskattinum.

Talið av nýútstykkingum til grundstykkir eigur um møguligt at økjast, og haraftrat er almenn ella privat íbúðarbygging ein møguleiki, sum enn ikki verður nýttur í nóg stóran mun. 

Føroya Sparikassi

Í samband við fundin við Føroya Sparikassa hevur nevndin fingið hesar viðmerkingar til fíggjarlógaruppskotið fyri 2001. 

Búskapur alment

Føroyski búskapurin er framvegis í vøkstri. Hetta sæst m. a. av lønargjaldingunum, ið eru øktar 10% fyrstu 3 ársfjórðingarnar í ár í mun til sama tíðarskeið i fjør. Vøksturin er í flest øllum vinnugreinum, tó sæst serliga at byggingin heldur fram at økjast, so lønargjaldingarnar har nú eru komnar upp á uml. 3/4 av tí, tær vóru í 1989.

Hýrurnar í fiskiskapi eru ikki øktar so nógv í ár, tí hóast fiskaprísirnir framvegis eru sera høgir og enn tá eru øktir í ár í mun til í fjør, so er veiðan nú samansett av minni virðismiklum fiskasløgum enn fyri 1-2 árum síðani. Tann nógv hækkaði oljuprísurin og hækkandi rentustøðið hevur við sær, at avlopið í nógvum skipabólkum væntast at gerast minni enn í 1999. Stutt kann sigast, at í heimaflotanum eru tað serliga trolararnir, sum merkja oljupríshækkingarnar, meðan fjarfiskflotin allur hevur stórar oljuútreiðslur. Línu- og garnaskipini merkja hinvegin ikki so nógv til oljupríshækkingarnar. I meðal er støðan bæði fyri og eftir oljupríshækking, at flotin ikki klárar at forrenta nýíløgur. Hetta hóast serstaka góðar umstøður í 1998 og 1999.

Fiskivinnan á landi fær helst eitt vánaligari ár í 2000 enn í 1999. Orsøkin er fyrst og fremst høgu ráfiskaprísirnir (sum neyvan verða lægri, tá kappingin um fiskin harðnar, tí russarafiskur ikki kann keypast til Føroyar), og hækkaða rentustøðið. Upsamarknaðurin í 2000 var eisini sera vánaligur, og hetta hevur helst merkt, at virkini hava havt hall av hesi framleiðslu í eitt tíðarskeið.

Prísurin á alilaksi hevur verið sera góður í 2000, og fyritøkurnar fáa tí góð úrslit í ár. Framleiðslukostnaðurin heldur sær niðri, so hóast prísirnir aftur eru falnir, eru útlitini góð. Útbyggingin av framleiðsluni hevur tó ikki gingið so gott og skjótt sum ætlað. Vandin fyri sjúkum er framvegis sera viðkomandi, so tað er sera týdningamikið, at hildið verður fram við at fyribyrgja.

Ymiskt er, sum kundi bent á, at trýstið í búskapinum er rættiliga stórt. Arbeiðsloysið er rættiliga lágt, 4%, og handilsjavnin gongur móti at vera negativur (loypandi postarnir á gjaldsjavnanum sýna tó framvegis stórt yvirskot).

Sethúsaprísirnir eru teir fyrstu tríggjar ársfjórðingarnar í meðal øktir við 8% í smáum bygdum (móti +2% frá 98 til 99), við 2% í størri bygdum (móti 9%), og 6% í Tórshavn (móti 17% frá 1998 til 1999).

Hóast hesi viðurskifti síggja vit tó ikki tørv á at tátta í, tí bæði rentuhækkingar og oljuhækkingar hava havt við sær tálming. Oljupríshækkingarnar einsamallar svara til eina fíggjarpolitiska ítátting upp á omanfyri 100 mió. kr. árliga.

Hartil er vøksturin í útlánunum hjá peningastovnunum sera hóvligur. Hjá Føroya Sparikassa økjast útlánini væntandi við uml. 4% í ár í mun til í fjør, meðan innlánini økjast við uml. 9%.

Vit halda, at tað er skilagott, at fyrliggjandi fíggjarlógaruppskot fyri 2001 hevur við sær bert lítlan vøkstur í útreiðslunum, eins og íløgukarmurin er rættiliga lágur. Vit halda eisini, at tað er skilagott, at landsstýrið tekur spurningin um ymisk óheppin strukturel viðurskrifti upp til viðgerðar: mvg-lóggáva, uttanlandsfrádráttur, skattalætti á hýrum o. s. fr.

Lóg um tvungna eftirløn

Føroyingar hava altíð spart upp – við ella uttan eftirlønarskipanum. Uppsagnarkonti í peningastovnunum – og her serliga sparikassunum – hava havt dám av eftirlønaruppsparing, eins og tað er vanligt hjá fólki við skiftandi inntøkum – her verður serliga hugsað um sjófólkið, at hava nøkur oyru á bók, um fiskiskapurin skuldi svikið.

Í sambandi við umrøðuna av eini tvungnari eftirlønarskipan fyri allar føroyingar hevur frá landsstýrisins síðu verið birt uppundir, at talan skal vera um eina tvungna lívrentuskipan út frá tí sannføring, at um so er, at talan verður um eina kapital- ella lutaeftirløn, sum pensjonistar sjálvir ráða yvir tá tey koma í eftirlønaraldur, so brúka pensionistarnir møguliga uppsparda kapitalin og koma hareftir at liggja tí almenna til byrðu. Hetta er ikki í tráð við okkara royndir, tá tað kemur til atburðin hjá fólki ið hevur spart sær upp á bók. Tvørturímóti eru eldri fólk vanliga sera sparin og varðin við tí uppsparing, tey sjálvi hava arbeitt fyri.

Sum peningastovnur hava vit ein trupulleika, um krav landsstýrisins verður, at øll tvungin eftirlønaruppsparing skal setast sum lívrenta, tí tá hava vit sum peningastovnur ikki møguleika at bjóða okkum fram at umsita henda pening. Rákið uttanum okkum er, at fólk fáa størri og størri valmøguleika, hvat plasering av eftirlønaruppsparingini viðvíkur, og tí tykist tað sera stuttskygt at binda fólk til ein ávísan uppsparingshátt. Lívrenta hevur ávísar fyrimunir – t.d. at fólk eru tryggjað eina upphædd alt lívið uttan mun til livialdur, men hon hevur eisini vansar. T.d. at ein ikki kann hava ymiska nýtslu í ellisárum, men noyðist at seta forbrúkið eftir javna útgjaldinum. Tað kann t.d. ikki væntast, at nýtslan er tann sama við 67 ára aldur og við 85 ára aldur. Hartil kemur, at um ein doyr við 68 ára aldur, so fáa arvingarnir einki av uppsparda peninginum, ið fellur til onnur at brúka. Hetta kann kennast órímiligt fyri tann, ið varðar av fólki, sum hevur havt góða inntøku og spart nógv upp í eini lívrentuskipan. Var talan um eina kapital- ella lutaeftirløn, so høvdu arvingarnir fingið restupphæddina av uppsparingini.

Sjáldan er tað so, at ein háttur at spara upp er hin besti í øllum førum. Oftast er ein kombinatión av t.d. eini lívrentu, eini kapitalpensión og kanska eini lutaeftirløn – saman við relevantum skaða-, lívs- og vanlukkutryggingum tað mest optimala. Men hetta veldst um tørv og ynskir hjá tí einstaka. Tað er tí ikki heppið at smoyggja ein og sama leist niður yvir øll.

Men um nú landsstýrið ynskir at tryggja sær, at øll hava eina lívrentu til aldurdómin, so kann hetta loysast við at krevja, at øll, tá tey fara frá við eftirløn, hava skyldu at útvega sær eina lívrentu fyri rest livitíðina svarandi til t.d. hægstu fólkapensjón til ta tíð. Tá fólk gerast 67 avtala tey við sín peningastovn, hvussu nógv skal leggjast um til lívrentu. Lívrentan – sum í minsta lagið svarar til fólkapensjónina - verður síðani keypt frá einum lívstryggingarfelag. Restin verður útgoldin sum eingangsupphædd, um talan er um kapitalpensjón, og sum loypandi útgjald yvir ávíst áramál, um talan er um lutapensjón.

Sostatt vilja vit mæla til, at tað einasta, ið ein kravd eftirløn kemur at fevna um, er eitt minsta krav til inngjald í prosentum av eini inntøku upp til eina ávísa upphædd, og eitt krav um, at áðrenn útgjald kann fara fram av møguligum kapital- ella lutaeftirlønum, hevur viðkomandi skyldu til at útvega sær eina lívrentu eftir omanfyri nevnda leisti (um viðkomandi ikki hevur eina lívrentuskipan frammanundan). Harvið verður als ikki neyðugt at seta krøv til, at eftirlønaruppsparingin skal verða í einum ávísum produkti ella hjá einum ávísum stovni. Peningastovnar og lívstryggingarfeløg hava tá møguleika at bjóða seg fram á jøvnum føti, soleiðis at kapping verður um uppsparingina.

Hetta er í tráð við rákið uttan um okkum, har eftirlønarskipaninar gerast alt meira fleksiblar (unit link), og í tráð við ætlanirnar um at broyta rentutryggingarlógina soleiðis, at møguligt verður at seta eftirlønaruppsparingina í virðisbrøv. Hesum stuðlar Føroya Sparikassi.

Uppskot um skattalækking

So vítt vit hava skilt, er ætlanin at lækka skattaprosentið fyri inntøkur upp til 140.000 kr. Hetta kann vísa seg at vera sera óheppið í einum búskapi, har einki arbeiðsloysi er, og har tað í ávísum vinnum beinleiðis er mangul á arbeiðsmegi. Væntandi gerst eftirspurningurin eftir arbeiðsmegi á landi størri komandi árini, bæði í sambandi við eina komandi oljuvinnu og orsakað av generellum búskaparvøkstri.

Ein lægri skattur fyri inntøkur upp til 140 tús. kr. minkar um incitamentið at fara út í arbeiðslívið hjá teimum, ið eru á almannahjálp, fáa arbeiðsloysisstuðul v.m. Somuleiðis kann tað minka um arbeiðsútboðið hjá teimum, ið vinna omanfyri 140 tús. kr. árliga. Partvís økist disponibla inntøkan eftir skatt, fyri inntøkuna undir 140 tkr. soleiðis, at ráðini at fara niður í løn økjast (kanska serliga relevant fyri kvinnur, ið ynskja at fara úr fullari tíð niður í parttíð), og partvís minkar incitamentið at átaka sær meirarbeiði (yvirtíðararbeiði), tí marginalskatturin (ALS & samhaldsfasti íroknað) er uml. 60 prosent hjá fólki, ið vinnur millum 140 tkr og slaka hálva millión (har ein rakar skattaloftið upp á 50%) Úrslitið kann gerast eitt lægri arbeiðsútboð, samstundis sum eftirspurningurin eftir arbeiðsmegi økist, við tí avleiðing, at lønar- og inflatiónstrýstið økist. Hetta kann serliga koma teimum vinnum, ið fáast við fiskatilvirking á landi illa við, eins og tað minkar um kappingarførið, ikki bert í útflutningsvinnunum, men eisini í øðrum vinnum.

Tí hevði tað út frá hesum sjónarmiðum verið hepnari, um skattalættin varð nýttur til at fáa marginalskattin niður á t.d. 50% hjá teimum, sum liggja omanfyri. Hetta hevði stuðlað undir eitt størri arbeiðsútboð, og hevði verið betri í tráð búskapargongdina í løtuni.

Avtala millum peningastovnarnar um sethúsafígging

Peningastovnarnir samdust í juni mána í ár um eina avtalu um vinnugreinareglur fyri sethúsalán. Avtalan hevði til endamáls at avmarka nýtsluna av annuitetslánum, tí vit meta at samansetingin av annuitetslánum og variablari rentu er óheppin. Samlaða gjaldið eftir skatt hækkar nevniliga yvir tíð, vegna tess at rentuparturin - og harvið rentustuðulin - minkar. Okkara royndir eru, at kappingin í ov stóran mun verður ein kapping um lægst møguliga fyrsta árs gjaldið – t.e. størst møguligt annuitetslán og longst møgulig lán. Hetta mettu vit vera ábyrgdarleyst, og var nevnda avtala gjørd, til tess at avmarka annuitetslánini til í mesta lagið 60% av keypskostnaðinum. Væntandi fæst ein semja við Kappingarráðið um nakrar tillagingar soleiðis, at Kappingarráðið kann góðkenna avtaluna!

Sethúsarentan

Eitt annað vandamál, ið vit uppliva í løtuni, er, at Húsalánsgrunnurin kappast á ójøvnum føti við peningastovnarnar. Húsalánsgrunnurin hevur í løtuni eina rentu fyri 1. veðrætt, ið liggur minst 1,5% undir marknaðarrentuni, samstundis sum hann er frítikin fyri skatt, lønhæddaravgjald, eftirlit o. s. fr. Nú hevur Føroya Banki, ið landsstýrið eisini eigur, lagt somu kós sum Húsalánsgrunnurin. Fyri landskassan merkir hetta, at vinningsbýtið sjálvandi gerst tað lægri – rokningin skal jú gjaldast so ella so, og fyri sparikassarnar, ið ikki hava ligið nøkrum til byrðu, merkir tað, at antin má undirrentan takast inn aðrar vegir (vinnulív ella onnur privat lán), ella verður úrslitið, sum frammanundan ikki er nakað at reypa av, so mikið verri.

Vit hava boðið okkum til saman við hinum peningastovnunum, at keypa sethúsalánini burtur úr Húsalánsgrunninum soleiðis, at hann kann koncentrera seg um onnur økir, men hetta hevði ikki grunnsins áhuga.

Lága rentan í Húsalánsgrunninum er bert møgulig, tí eingi krøv eru til avkast av eginpeningi grunnsins, samstundis sum grunnurin onga skyldu hevur at rinda skatt, lønhæddaravgjald og til at hava eftirlit/dupultgrannskoðan v.m., sum peningastovnarnir hava skyldu til! Royndirnar frá áttati árunum siga okkum, hvussu ein stuðulsskipan sum hendan kann avlaga búskapin. Úrslitið verður hægri prísur á sethúsum til gagns fyri tey, ið longu hava hús og ynskja at selja, men tað verður truplari hjá ungum fólki at seta búgv – altso beint í móti ætlanunum við Húsalánsgrunninum. Vit eru harmir um, at tað almenna á hendan hátt leggur seg út í eitt øki, sum fríu marknaðarkreftirnar annars megna. Vit vilja tí – eins og vit fyrr hava gjørt – staðiliga mæla til, at lógin um Húsalánsgrunnin verður broytt soleiðis, at hann kemur at takast við økir, ið tað privata ikki megnar í løtuni – eitt nú sosialt íbúðarbyggjarí og ikki sethúsafígging í breiðum týdningi. Alternativið er, at Húsalánsgrunnurin verður lagdur um til ein banka við teimum rættindum og skyldum, ið fylgja av hesum, men ein kann ivast í, hvussu nógvar bankar, tað almenna hevur tørv á at eiga. 

Føroya Banki

Eftir fundin við Føroya Banka hevur nevndin fingið viðmerkingar frá bankanum um gongdina í vinnuni og um búskapin sum heild. Føroya Banki sigur m.a.

Fiskivinnan hevur góðar rakstrartreytir í løtuni á næstan øllum økjum. Fiskiveiðan er nøktandi og prísirnir framhaldandi søguliga høgir. Tó eru útreiðslurnar til olju øktar munandi orsakað av høgu oljuprísunum - serliga hjá stóru trolarunum, sum royna á djúpum vatni. Hettar hevur havt tað avleiðing, at rækjuskipini og nótaskipini hava havt eitt minni gott ár. Heimaflotin hevur hinvegin aftur havt eitt gott ár.

Góðu úrslitini hava havt við sær eina góða konsolidering í flotanum, og aftur í ár eru nýggj og nýggjari skip komin í flotan. Stjórn bankans helt, at hettar er tann rætta gongdin, at flotin endurnýggjar seg sjálvan uttan hjálp frá myndugleikunum, og vísti á, at alt bendir á, at endurnýggjanin av flotanum heldur hevur verið útsett nakað, orsakað av afturvendandi tosi um stuðulskipanir frá almenari síðu. Tó er neyðugt at halda ein greiðan politikk um, at vinnulívið ikki verður beinleiðis stuðlað, so at vinnulívið ikki ivast í, at ein eins væl kann gera íløgur nú sum seinni.

Eisini nevndi stjórn bankans, at myndugleikarnir eiga at umhugsa at dagføra ásetingarnar í lóg um vinnuligan fiskiskap, sum áseta, at fiskirættindi ikki kunnu veðsetast. Av tí at fiskirættindini er eitt munandi virði í ein hvørjari verkætlan, skerja ásetingarnar um, at bert skipið sjálvt, men ikki rættindini, kunnu veðsetast og harvið fíggjast, figgingarmøguleikarnar hjá reiðaríunum munandi.

Eisini hevur bankin merkt, at landsstýrið tulkar ikki veðsetingarásetingarnar sera restriktivt soleiðis, at landsstýrið heldur ikki loyvir ræðisavmarkingar. Um t.d. reiðaríðið og lánveitari í sambandi við lántøku í semju biðja landsstýrið um at kunna ein lánveitara, um fiskirættindi hjá einum skipi seinni verða flutt til annað skip, ella møguliga at flytingin bert kann henda eftir loyvi frá lánveitaranum, so vil landsstýrið ikki góðkenna at umsita slíkar avtalur. Hettar ger, at lánveitari onga trygd hevur fyri, at loyvi fylgir við skipinum. Hettar hevur sjálvsagt eisini við sær, at fíggingarmøguleikarnir hjá vinnuni verða skerdir. 

Alivinnan hevur havt eitt sera gott ár í 2000. Prísirnir hava verið met høgir, og øll virkini hava havt sera nøktandi úrslit og konsolidering. Vinnan hevur sera stórar menningarætlanir, men tað er týðandi at vísa ávíst varsemi. Tí nýggjar kanningar vísa, at umhvørvið er undir hørðum trýsti, og hettar kann, saman við vandanum fyri nýggjum fiskasjúkum, sum t.d. ILA, hava við sær munandi tap fyri alivirkir, um hepnan ikki er við.

Marknaðarútlit 

Nevndin hevur frá fiskasøluni fingi upplýsingar um marknaðarútlit fyri ávís fiskasløg.

Upsi

Útboðið av upsa úr Norðuratlantshavinum verður í 2001 væntandi 9% hægri enn í 2000, t. v. s. ein hækkan upp á 26.000 tons. Føroyar fara at fiska umleið somu nøgd av upsa sum í 2000. Veiðan av alaska pollock lækkar við 420.000 tonsum frá 3,6 mió. tons til 3,2 mió. tons ella 12%. Hetta er ein minking upp á 800.000 tons síðani 1998. Marknaðurin fyri saltaðan upsa er góður, tá talan er um stóran upsa. Marknaðurin í Brasilia og Miðamerika fær ikki tann tosk, sum varð væntaður, og tí økist eftirspurningurin eftir saltaðum upsa í løtuni. Hesin økti eftirspurningurin varar helst ikki longur enn fram til páskir. Keyparar av frystum fløkum og portiónum eru tí ikki sinnaðir at hækka prísin nakað av týdningi. Samanumtikið verður mett, at nøgdin av alaska pollock helst kemur at hava eina positiva ávirkan á upsaprísin, sum væntandi kemur at hækka.

Toskur

Útboðið av toski í Norðuratlantshavinum minkar væntandi úr 953.000 tons til 929.000 tons ella 2,5%. Tað eru serliga Norra og Russland, sum seinastu árini hava minkað fiskiskapin eftir toski. Nærum allur toskur, veiddur í føroyskum øki, verður í løtuni saltaður. Prísurin á toski verður bert hildin uppi av saltfiskaprísinum. Sera lítlar nøgdir av toski verða seldar frystar, og nakað verður selt feskt. Útboðið av toski er lítið í løtuni, og átti prísurin tí ikki at fallið. Men prísurin er í løtuni so høgur, at stórur vandi er fyri, at nýtslan minkar, og brúkarin keypir aðra vøru. Tað eru ongar goymslur av toskaúrdráttum hvørki hjá framleiðarum ella keyparum.

Hýsa

Tað er stórur eftirspurningur eftir frystum hýsuúrdráttum í løtuni. Veiðan av hýsu í Norðuratlantshavinum øktist einans 8.000 tons í 2001. Sera góði prísurin á hýsu kemur serliga av høga dollar kursinum. Kursurin er hækkaður úr 6,5 til nærum 9,0 seinastu tvey árini. Søluprísurin í USA er ikki hækkaður nakað av týdningi á marknaðinum, men tað er kursurin, sum viðførur høga rávøruprísin í Føroyum.

Kongafiskur

Kongafiskaveiðan í føroyskum øki er minkað niður í nærum einki, og útlitini fyri 2001 eru ein veiða upp á einans 7.000 tons. Í Norðuratlantshavinum verður samlaða veiðan í 2001 á sama støði sum í 2000. Nærum allur kongafiskur verður seldur sum fesk fløk, og kemur høga prísstøðið væntandi at halda sær.

Svartkalvi

Veiðan av svartkalva er minkað og eftirspurningurin vaksin við eftirfylgjandi hækkandi prísum. Marknaðurin fyri fløk í Evropa eins og fyri skráskorin fløk í Fjareystri er góður og kemur væntandi at halda sær fyrstu mðr. av 2001.

Laksur

Føroyski útflutningurin av laksi í 2000 verður væntandi 28.000 tons við einum søluvirði upp á DKK 700 til 800 mió. Útflutningurin í 2001 verður væntandi uml. 40.000 tons. Roknað verður ikki við, at prísstøðið í 2001 verður eins gott og í 2000. Heimsframleiðslan av salmo salar verður í 2001 1 mió. tons samanborið við eina heimsframleiðslu í 2000 upp á 870.000 tons. Nýtslan er vaksandi. Á stóru marknaðunum sum t.d. USA, Ongland og Frakland veksur nýtslan væntandi við 40-50% komandi fimm árini. Í sambandi við sølu av portiónum verður roknað við eini øking upp á 2.000 tons (rávøra) av portiónum frá 2000 til 2001.

Síl

Størsti marknaðurin fyri síl er Japan. Prísurin á síli er lækkaður við 25% síðani 1999. Roknað verður ikki við, at størri nøgdir av sílum verða tikar í 2001.

Pilkaðar rækjur

Útflutningskvotan til ES er 2.000 tons, og útflutningurin svarar á hvørjum ári til hesa nøgd. Tað er tó stórur tørvur at fáa hækka hesa kvotu. ES marknaðurin fyri pilkaðar rækjur er 56.000 tons. Prísurin á pilkaðum rækjum hevur verið støðugur í 2000, og útlit eru ikki fyri, at prísurin í 2001 hækkar, men hinvegin møguliga lækkar. Orsøkin er, at skipini fara at kóka smærri rækjur, sum so viðførur, at rækjur til pilkingar verða enn smærri. Smáar rækjur eru verri at selja, og hetta kann hava eina negativa ávirkan á prísin.

Skalrækjur
Rárækjur

Tann samlaði fiskiskapurin á Flemish Cap í 2001 verður væntandi minni enn í 2000 og hetta kann føra við sær betri prísir á rárækjum.

Kókaðar rækjur

Prísurin á kókaðum rækjum verður væntandi støðugur. Um kursurin á dollara heldur sær, verður roknað við, at miðalprísurin fyri 2001 kemur at verða 5-10% hægri enn fyri 2000. Nøgdirnar verða størri orsakað av, at fleiri skip eru í føroyska rækjuflotanum. Marknaðurin í Kina veksur skjótt og hetta førur við sær, at trýstið á evropeiska marknaðin minkar.

Japan rækjur

Um so er, at kursurin á yen heldur, verður prísurin á Japan rækjum møguliga á einum hægri støði samanborið við 1999 og 2000. Føroysku rækjurnar kappast serliga við rækjur, sum eru fiskaðar í Okhotskahavinum.

Tillagingin av postverkinum

Landstýrismanninum í vinnumálum, Bjarna Djurholm, hevur latið nevndini hesa frágreiðing um tillaging av postverkinum:

Landsstýrið er vorðið samt um fylgjandi:

1. Uppskot til løgtingslóg um postvirksemi verður lagt fyri tingið, og verandi postlóg verður broytt.
2. Uppskotið byggir á fyriliggjandi lógaruppskot um postvirksemi, tó við teirri broyting, at einkarrætturin til ávísan postflutning verður verandi hjá Postverki Føroya til 31. des. 2003. Eftir hetta verður einkarrætturin hjá landsstýrismanninum í samskiftismálum.
3. Í 3-ára skeiðnum verður arbeitt við at umskipa postverkið, so tað kann fyrireika seg til at taka við teimum avbjóðingum, sum ein vaksandi kapping innan økið væntandi fer at føra við sær.
4. Í tillagingartíðini møguliga lata eina 7-mannanevnd stjórna postverkinum

Møgulig lóg um Postverk Føroya

Spurningurin er so, hvat innihaldið skal verða í einum møguligum lógaruppskoti um Postverk Føroya. Spurningurin er, um tað yvirhøvur er neyðugt við slíkari lóg. Um tann nevnd, ið varð umrødd omanfyri skal, hava heimild at taka endaligar fyrisitingarligar heimildir, má hetta ásetast í løgtingslóg. Í stýrisskipanarlógini stendur:

"§ 35. Hóast § 1 kann við løgtingslóg í nærri ásettan avmarkaðan mun heimild verða latin nevndum, stýrum og ráðum at taka endaligar fyrisitingarligar avgerðir."

Undirritaði heldur tað tó verða sera ivingarsamt at geva eini slíkari nevnd endaligar heimildir, tá talan er um ein vanligan almennan stovn, og tað er neyvan heldur í tráð við ætlanirnar í stýrisskipanarlógini. Í viðmerkingunum til § 35 í stýrisskipanarlógini skrivar tann nevndin, ið tilevnaði upprunaliga uppskotið:

Samanumtikið kann sigast, at um ein nevnd í løgtingslóg fær heimild at taka endaligar fyrisitingarligar avgerðir fyri ein almennan stovn, hevur landsstýrismaðurin politisku ábyrgdina fyri postverkinum, men kann bert gera sína ávirkan galdandi gjøgnum "aðalfund" e.l. í almenna stovninum. Nevndin ger av, men landsstýrismaðurin hevur ábyrgdina.

Slík ógreið viðurskifti er júst tað, sum arbeitt verður við at broyta á Ferðaráðnum, har stýrið hevur ávísar heimildir sambært lóg um Ferðaráð Føroya, men har landsstýrismaðurin hevur evstu ábyrgd.

Ein annar møguleiki er at seta eina nevnd, sum vegna landsstýrismannin virkar sum ein nevnd í einum felagi. Landsstýrismaðurin kann uttan serliga lógarheimild delegera kompetensu til hesa nevnd, men kann eisini til eina og hvørja tíð taka hana aftur. T.d. kundi landsstýrismaðurin delegera sína heimild at seta og koyra stjóran fyri postverkið, umframt onnur viðurskifti, og Fíggjarmálastýrið kundi delegera sín samráðingarrætt mótvegis starvsfólkunum til somu nevnd. Landsstýrismaðurin hevur tó framvegis evstu ábyrgd.

Endamálið við at seta eina slíka nevnd kundi verið at gjørt samskiftið smidligari og vant leiðslu og starvsfólk við at hava eina nevnd fyri fyritøkuni. Tað er møguligt, at hetta kann lætta um skiftið til eitt partafelag, um hetta einaferð verður veruleiki. Vansin við at delegera ábyrgd er sjálvandi, at rokmikil mál í prinsippinum kunnu enda á borðinum hjá landsstýrismanninum hóast alt. Fyrimunurin er, at tað ikki er neyðugt at lóggeva um eina slíka nevnd, og at fleiri ivaspurningar verða manaðir í jørðina. Skjótari verður tí at avgreiða málið.

Um nevndin ikki skal verða ásett við lóg, er tað spurningurin, um tað yvirhøvur er neyðugt við einari lóg um Postverk Føroya. Um tað politiskt er ynskiligt við einari lóg, kemur ein slík lóg í høvuðsheitum bert at áseta, at Postverk Føroya er landsfyritøka, at komandi 3 árini verður arbeitt við at umskipa Postverk Føroya, og at ein nevnd skal koma við einum tilmæli um endaligan rakstrarform.

Niðurstøða og tilmæli:

Besta loysnin hevði verið, at postverkið varð umskipað til partafelag, og lóg um postvirksemi løgd fram. Semja er ikki í landsstýrinum um at taka hetta stigið í einum. Harafurímóti er semja um at gera neyðugar tillagingar í postverkinum og at leggja fyri Løgtingið lógaruppskotið um postvirksemi við teirri broyting, at postverkið hevur einkarætt til ávísan postflutning til 31. desember 2003.

Fyri at tryggja øllum viðskiftafólkum postverksins bestu tænastu mælir undirritaði undir omanfyri nevndu politisku fortreytum til:

• At arbeitt verður við at tillaga fyriliggjandi lógaruppskot um postvirksemi, ið eisini skal avtaka galdandi lóg um Postverk Føroya
• at tryggja, at peningur verður settur av til umskipan av Postverki Føroya á fíggjarlógaruppskotinum fyri 2001. Postverkinum verða játtaðar fylgjandi upphæddir til at dagføra bygningar, útgerð og starvsfólk:

2001: 10 mió. kr.
2002: 10 mió. kr.
2003: 25 mió. kr.
Umframt hetta verður neyðugt at játta eina ávísa upphædd til starvsfólkaviðurskifti í sambandi við, at neyðugt verður at fremja ávísar rationaliseringar (uppsagnir) á stovninum fyri at laga stovnin til marknaðartreytir

• um ein nevnd skal setast fyri postverkið, verður mælt til ikki at áseta hetta í lóg, men heldur í nýggjari reglugerð fyri postverkið. Hetta tryggjar eisini, at lógararbeiðið kann verða skjótari avgreitt
• nýggj reglugerð fyri Postverk Føroya skal tilevnast, og kann reglugerðin innihalda ásetingar um møguliga nevnd v.m. Ætlanin er at nýta verandi reglugerðir fyri SL og LV sum fyrimynd.

Rættingar

Fíggjarnevndin er undir viðgerini komin fram á hesar skeivleikar í uppskotið landsstýrisins, sum skulu rættast:

Undir § 1 Løgtingið skal heitið á konto 1.10.2.01 Innanvirkis grannskoðan (Rakstrarjáttan) rættast til "Landsgrannskoðanin" (Rakstrarjáttan).

Undir § 7 Útbúgving og gransking o. a. skulu viðmerkingarnar til 7.23.3.14. Studningur til lærupláss (Lógarbundin játtan) og 7.23.3.17. Ferðaendurgjald til lærupláss verða soljóðandi:

7.23.3.14. Studningur til lærupláss (Lógarbundin játtan)
Sambært løgtingslóg nr. 94 frá 29.desember 1998 skal landskassin rinda læruplássum alla lærlingalønina aftur, meðan lærlingur gongur í skúla. Endurgjaldið skal ikki vera hægri enn ásetta minstulønin hjá handverkslærlingum.

7.23.3.17. Ferðaendurgjald til lærupláss
Sambært løgtingslóg nr. 94 frá 29.desember 1998 skal landskassin rinda endurgjald fyri ferðaútreiðslur til tey lærupláss, sum, av tí at skúlaundirvísingin ikki kann fáast í Føroyum, noyðast at senda lærlingar til Danmarkar at fáa ta til læruna hoyrandi skúlagongd.

Ein samd nevnd mælir til, at játtanin til stuðul til politiska upplýsing verður á sama støði fyri fíggjarárið 2001, sum hon er í verandi fíggjaárið, 2,7 mió. kr, og tekur tí ikki undir við, at landsstýrismaðurin í undirvísingar- og mentamálum hevur skorið játtanina niður til 1 mió. kr. Nevndin mælir tí til at hækka jattanina við 1,7 mió. kr. Nú í nøkur ár hevur stuðul til politiska upplýsing staðið undir § 7 Útbúgving, gransking o.a., meðan henda játtan fyrr í tíðini stóð undir aðrari grein, sum hevði heitið "Aðrar og óvissar útreiðslur". Nevndin heldur tað vera rætt at flyta hesa játtan frá § 7. Útbúgving og gransking o. a. til § 10 Sjálvstýrismál o. a. undir lógarmál og eftirlit, har m.a. útreiðslur av vali eisini standa. Viðmerkingarnar í uppskotinum undir § 7, 7.24.7.01. Studningur til politiskt virksemi og upplýsing, verða fluttar 10.14.1.02. Studningur til politiskt virksemi og upplýsing. Samsvarandi hesum setir ein samd tí fram soljóðandi

A. Yvirlit

Játtanaryvirlit

B. Játtanir

A. Yvirlit

Játtanaryvirlit

B. Játtanir

Meiriluti/minniluti

Undir viðgerðini hevur nevndin býtt seg í ein meiriluta, Finnbogi Arge, Jógvan Durhuus, Heini O. Heinesen og Sámal Petur í Grund, og tveir minnilutar, Lisbeth L. Petersen og Flemming Mikkelsen, og Vilhelm Johannesen. Minnilurarnir seta fram broytingaruppskot saman. 

Meirilutin

Meirilutin (Finnbogi Arge, Jógvan Durhuus, Heini O. Heinesen og Sámal Petur í Grund) vísir á, at landsstýrið gjøgnum Fíggjarmálastýrinum, hevur sent fíggjarnevndini broytingaruppskot til §§ 1. Løgtingið, 3. Fíggjarmál, 5. Fiskivinna, 6. Vinnumál o.a., 7. Útbúgving og gransking og 8. Almanna- og heilsumál. Í broytingaruppskotinum, sum meirilutin setir fram, verður mælt til at gera hesar broytingar:  

Játtanin verður lækkað við 100 tús. kr., tí fráfarin løgtingsmaður vegna longri starvsaldur sum landsstýrismaður enn løgtingsmaður í staðin fær eftirløn á játtanini til høvuðskonto 3.18.2.07. Eftirløn landstýrismanna, sum tískil verður hækkað við 100 tús. kr.

Sundurgreinað ætlan

2.11.1.12. Viðlíkahald (Rakstrarjáttan)

Høvuðskonto verður niðurløgd, og játtanin verður flutt til § 6. Vinnumál.

Broytt sundurgreinað ætlan

2.11.1.21. Umbygging í Tinganesi (Løgujáttan)

Høvuðskonto verður niðurløgd, og játtanin verður flutt til § 6. Vinnumál.

Broytt sundurgreinað ætlan

3.11.1.03. Fíggjarmálastýrið (Rakstrarjáttan)

Høvuðskonto verður lækkað við 700 tús. kr., tí landsarkitektafunktiónin verður flutt undir felags byggifyrisitingina á høvuðskonto 6.38.1.01. Landsverkfrøðingsskrivstovuna.

Sundurgreinað ætlan

3.11.1.13. Viðlíkahald (Rakstrarjáttan)

Høvuðskonto verður niðurløgd, og játtanin verður flutt til § 6. Vinnumál.

Sundurgreinað ætlan

3.15.1.07. Føroya gjaldstova (Rakstrarjáttan)

Játtanin verður lækkað við 110 tús. kr., tí spart verður eitt hálvt starv í sambandi við, at Bileftirlitið yvirtekur umsitingina av vegskattaskipanini.

Sundurgreinað ætlan

3.18.2.07. Eftirløn landsstýrismanna (Lógarbundin játtan)

Játtanin verður hækkað við 100 tús. kr., tí fráfarin løgtingsmaður vegna longri starvsaldur sum landsstýrismaður enn løgtingsmaður fær eftirløn á játtanini til hesa høvuðskonto í staðin fyri játtanini til høvuðskonto 1.10.1.02. Eftirløn og bíðiløn til løgtingsmenn, sum tískil verður lækkað við 100 tús. kr.

Sundurgreinað ætlan

3.21.2.01. Stuðul til flutning og dupult húsarhald (Lógarbundin játtan)

Lógaruppskot verður lagt fyri tingið, har skotið verður upp, at upphæddirnar fyri ferðastuðul verða hækkaðar. Upphæddin, sum ætlandi verður ásett í kunngerð, fer at svara til umleið 75% av almenna ferðakostnaðinum á hægsta avsláttarstigi. Harumframt verður sama upphædd latin fyri allar fjarstøður yvir 15 kilometur. Henda lógarbroyting kemur at kosta 1.700 tús. kr., sum tað tískil verður biðið um, at játtanin hækkar við.

Sundurgreinað ætlan

3.22.4.01. Stuðul til rentuútreiðslur (Lógarbundin játtan)

Hóast rentustuðulin minkar úr 48% av rentuútreiðslunum niður í 44% í 2001, so er rentustøðið hækkað so mikið nógv seinasta árið, at neyðugt er, at játtanin fyri 2001 verður hækkað. Tá fíggjarlógaruppskotið varð gjørt liðugt í september mánaða, var stór óvissa um rentuna orsakað av donsku fólkaatkvøðuni um evruna. Avgjørt varð tí at bíðað við at gera eina endaliga meting av rentustuðlinum til eftir, at fólkaatkvøðan um evruna hevði verið, so ávirkanin av valinum kundi innroknast. Tann endaliga metingin vísir, at neyðugt er at hækka játtanina fyri 2001 við tilsamans 8,9 mió. kr.

Sundurgreinað ætlan

5.11.1.15. Viðlíkahald (Rakstrarjáttan)

Høvuðskonto verður niðurløgd, og játtanin verður flutt til § 6. Vinnumál.

Broytt sundurgreinað ætlan

5.35.1.01. Sjóvinnufyrisiting (Rakstrarjáttan)

Sambært kunngerð skulu allir sjómenn á føroyskum skipum hava staðið trygdarskeið innan 1. apríl 2001. Í hesum sambandi er ætlanin at økja luttakaratalið á Trygdarmiðstøðini fyri sjómenn í Klaksvík fyri komandi ár til 555 luttakarar fyri at fáa so nógvar sjómenn sum gjørligt í gjøgnum kravda skeiðið. Tó verður helst neyðugt at útskjóta freistina 1. apríl 2001 nakað. Økingin í virkseminum verður mett at krevja eina hægri játtan á 405 tús. kr.

Sundurgreinað ætlan

6.11.1.16. Viðlíkahald (Løgujáttan)

Høvuðskonto verður niðurløgd, og játtanin verður flutt til høvuðskonto 6.11.1.34. Viðlíkahald - savnað.

Broytt sundurgreinað ætlan

6.11.1.21. Umbygging í Tinganesi (Løgujáttan)

Játtanin fer til umbygging av Stokkastovuni, Skansapakkhúsinum og øðrum ognum á Reyni.

Broytt sundurgreinað ætlan

6.11.1.25. Samferðslu- og samskiftisætlanir (Rakstrarjáttan)

Játtanin verður lækkað við 100 tús. kr. til tess at fíggja økta virksemið hjá Sáttmálaeftirlitinum.

Broytt sundurgreinað ætlan

6.11.1.27. Undirvísingar- og mentamálastýrið (Løgujáttan)

Til umbygging, flyting, keyp av útbúnaði o.ø. í samband við, at Undirvísingar- og mentamálastýrið flytir í nýggjan bygning við Hoyvíksvegin, verða játtaðar 1,4 mió. kr. í ár 2001.

Broytt sundurgreinað ætlan

6.11.1.34. Viðlíkahald (Rakstrarjáttan)

Hetta er ein felags høvuðskonto fyri alt viðlíkahaldsarbeiði. Játtanin fer at verð umsitin av nýggju byggi- og bygningsfyrisitingini, sum verður á Landsverkfrøðingsstovninum.

Broytt sundurgreinað ætlan