Fyrispurningur um 67 įra frįfaringaraldur

100-9 Fyrispurningur til Karsten Hansen, landsstżrismann, višvķkjandi rundskrivi frį 28.12.1992 um 67 įra frįfaringaraldur

Oršaskifti

Įr 2001, mikudagin 5. september, bošaši formašurin frį omanfyri nevnda fyrispurningi frį Finni Helmsdal, lųgtingsmanni, sum var soljóšandi:

1. Hevur landsstżrismašurin ętlanir um at seta rundskriviš frį 28.12.1992 śr gildi og venda aftur til skipanina višvķkjandi uppsųgn vegna aldur, sum var frammanundan?
2. Um so er, kann landsstżrismašurin koma viš ķtųkiligum įbendingum um, nęr hetta ętlandi veršur gjųrt?
3. Heldur landsstżrismašurin taš vera gott hugskot, at geva almennum starvsfólki mųguleika fyri longdum starvsaldri, nś eldrabylgja er frįbošaš, og arbeišsloysiš er ķ minking?
4. Fķggjarmįlastżriš og tey almennu fakfelųgini, sum higartil ķ įr hava gjųrt sįttmįla, hava gjųrt felags yvirlżsing um ein virknan eldrapolitikk. Į hvųnn hįtt fer landsstżrismašurin at tryggja, at yvirlżsingin fęr innihald?

Višmerkingar:
Sum lišur ķ solkallašu krepputiltųkunum fyrst ķ nķtiįrunum lęt Fųroya landsstżri gera rundskriv um uppsųgn av almennum starvsfólkum vegna aldur. Rundskriviš, sum var eitt śrslit av semju millum landsstżriš og fakfelųgini, segši, at almenn starvsfólk skuldu ķ seinasta lagi verša sųgd śr starvi seinast ķ tķ mįnašinum, sum viškomandi fylti sektisjey. Og er hetta rundskriv, henda reglan, framvegis ķ gildi

Rundskriviš var uttan iva viškomandi, tį taš kom ķ 1992, men er taš valla ķ dag, nś vit tosa um eldrabylgju og minkandi arbeišsloysi, og nś fakfelųg og Fķggjarmįlastżriš eru komin įsamt um felags yvirlżsingar um virknan eldrapolitikk į elmennu arbeišsplįssunum. Ein virknan eldrapolitikk, hvųrs ašalmįl er at geva eldru arbeišsmegini mųguleikar at virka, so leingi tilber, og at virka undir so viškomandi umstųšum, sum tilber.

Spurningurin er tķ, um taš ikki hevši veriš bęši viškomandi og skilagott at vent aftur til skipanina, iš var galdandi įšrenn rundskriviš frį 1992. Tį kundu almenn starvsfólk sjįlvi gera av, hvussu leingi tey vóru ķ starvi, tó ķ longsta lagi til enda av tķ mįnašinum, tey fyltu sjeyti. At leingja mųguleikarnar fyri starvsaldri kann aldri gerast nakaš haft, tķ eitthvųrt starvsfólk hevur altķš mųguleikan sjįlvt at taka stųšu til egnan starvsaldur. Ein kann altķš siga upp starv sķtt viš įvķsari uppsagnarfreist.

Spurningurin er tó eisini, um landsstżriš ikki eigur at gera nakaš annaš og meira enn bara at taka av rundskriviš frį 1992. Helst eigur landsstżriš eisini at geva starvsfólkum, sum nęrkast eftirlųnaraldri, mųguleikan at fara nišur ķ tķš og kanska eisini at įtaka sęr ašrar uppgįvur. Ikki neyšturviliga uppgįvur av minni tżdningi, men kanska minni orkukrevjandi. Hetta fyri at geva eldru arbeišsmegini ein sųmiligan og meira heilsuvinarligan enda į einari ofta drśgvari starvstķš. Hetta kundi veriš eitt stig į leišini til ein meira verdugan starvsfólkapolitikk.

Į lųgtingsfundi 11. september 2001 varš samtykt uttan atkvųšugreišslu, at fyrispuringurin skal svarast.

Į tingfundi 18. oktober 2001 svaraši Karsten Hansen, landsstżrismašur, fyrispurninginum soleišis:

Svar til spurning 1 og 2:
Fyri tęnastumenn er įsett ķ § 26, at frįfaringaraldurin er 70 įr, um annaš ikki veršur fyrisett fyri avvaršandi starv, ella ein avtala veršur gjųrd samb. § 31 um ein lęgri frįfaringaraldur. Ķ 1993 varš avtala viš tęnastumannafelųgini, at frįfaringaraldurin skal vera 67 įr.

Fyri onnur enn tęnastumenn er ikki nųkur lógarįseting ella avtala um frįfaringaraldur, men avgjųrdi landsstżriš į fundi 15. desember 1992 at seta frįfaringaraldurin til 67 įr. Hetta er įsett ķ rundskrivi frį 28.12.1992, sum spyrjarin vķsir til.

Įšrenn frįfaringaraldurin varš lękkašur, fingu stovnar og fakfelųg hųvi til at koma viš ummęli.

Tann lękkaši frįfaringaraldurin var lišur ķ krepputiltųkunum fyrst ķ 90-unum, og er tķšin helst komin til at broyta hetta aftur. Tó hevur landsstżriš ikki višgjųrt spurningin lišugt um at seta frįfaringaraldurin uppaftur, men ķ nęstum verša stovnar og fakfelųg bišin um at koma viš višmerkingum til, at frįfaringaraldurin aftur veršur 70 įr. Harumframt mugu tingingar takast upp viš tęnastumanafelųgini um at broyta avtaluna frį 1993.

Svar til spurning 3 og 4:
Ja, er eri samdur ķ, at taš er eitt gott hugskot, at geva almennum starvsfólki mųguleika fyri longdum starvsaldri. Ķ semjunum, sum gjųrdar eru ķ sambandi viš sįttmįlasamrįšingar 2001, er tķ eisini meiri enn felagsyvirlżsing um virknan eldrapolitik. Semjurnar heimila, tį iš stovnar evna sķn eldrapolitikk, at teir kunnu sum part ķ hesum gera sjįlvbodnar skipanir, iš innibera nišursetta tķš ella lęgri starv.

Beinanvegin fyrsta semjan varš gjųrd, vóršu allari stovnar bodnir til kunnandi fund, har eisini mųguleikarnir fyri einum virknum eldrapolitikki vóršu umrųddir.

Harumframt fyrireikar Lųgmansskrivstovan ein eldrapolitik, og kemur hesin eisini at taka viš teir nżggju mųguleikarnar, sum sįttmįlasamrįšingarnar ķ 2001 hava lagt upp til.

Hjįlagt er tann partur av semjunum, sum snżr seg um skipanir viš nišursettari tķš og lęgri starvi fyri eldri starvsfólki.

3. Tiltųk, sum kunnu stušla undir eldrapolitikk į landsins stovnum

Fyri at varšveita eldri starvsfólk og fakligu vitan teirra į arbeišsmarknašinum, eru partarnir samdir um, at sum lišur ķ eldrapolitikkinum į einstaka stovninum eigur at bera til at gera skipanir til starvsfólk, sum eru 60 įr og eldri – um so er, at tey sjįlvi vilja taš, og umstųšurnar į arbeišsplįssinum annars eru til tess – at leggja sķni eldru įr į arbeišsmarknašinum soleišis til ręttis, at tey fįa eina lišiliga tillagingarskipan, įšrenn tey fara śr starvi.

Tį iš stovnar evna sķn eldrapolitikk, kunnu teir sum part ķ hesum gera sjįlvbodnar skipanir, ķ hesum karmi:

Nišursett tķš
Hesar treytir skulu vera loknar, so at starvsfólk skal kunna koma undir skipanina:
a) vera fylt 60 įr
b) hava starvast hjį landinum seinastu 10 įrini
c) arbeišstķšin skal vera minst 20 tķmar um vikuna eftir taš, at hon er nišursett

Starvsfólk kann fara upp ķ ¼ nišur ķ starvstķš viš lutfalsliga at fara nišur ķ lųn.

Stovnurin kann ķ hesum tķšarskeišinum gjalda eftirlųnargjaldiš, sum um starvstķšin var ikki sett nišur.

Lęgri starv
Stovnur kann eftir umsókn jįtta starvsfólki, iš hevur fylt 55 įr, at fara ķ annaš lęgri starv, um so er, at starvsfólkiš seinastu 10 įrini hevur starvast fulla tķš hjį landinum ķ einum starvi viš leišsluįbyrgd ella ķ ųšrum serliga krevjandi starvi.

Lųnin veršur tį samsvarandi lęgra starvinum, men starvsfólkiš fęr framvegis heilt ella lutvķst eftirlųnargjaldiš ķ hęgra starvinum fyri eitt tķšarskeiš, sum ķ mesta lagi mį vera 7 įr.

Stovnurin kann veita eitt ikki eftirlųnargevandi ķskoyti, sum ķ mesta lagi kann vera munurin millum lųnina ķ lęgra flokkinum og lųnina ķ hęgra flokkinum. Ķskoytiš kann ķ mesta lagi verša veitt ķ 3 įr. 

Mįliš avgreitt.