Útbúgvingarstuðulsskipan

Álit
um nýggja
útbúgvingarstuðulsskipan
desember 1997

Innihald

1. Inngangur

1.1 Tilnevning og arbeiðssetningur
1.2 Arbeiðið í arbeiðsbólkinum

2. Verandi skipan og uppskot til broytingar

2.1 Endamálið við útbúgvingarstuðulslóggávuni
2.2 Stuðulstreytir
2.3 Stuðulsskipan
2.4 Fyribils og endaligar stuðulsupphæddir
2.5 Lán
2.6 Fyrisiting, kærumøguleikar o.a.

3. Uppskot til nýggja lóg um útbúgvingarstuðul

4. Fíggjarligur kostnaður av uppskotinum

5. Verandi reglugerð og uppskot til broytingar

5.1 Lýsing av verandi reglugerð
5.2 Viðmerkingar til verandi reglugerð
5.3 Uppskot til nýggja reglugerð

6. Fylgiskjøl

6.1 Yvirlit yvir stuðulsskipanirnar í hinum Norðanlondunum
6.2 Hagtøl yvir lesandi í Føroyum
6.3 Løgtingslóg nr. 109 frá 15.09.1988 um útbúgvingarstuðul (sum broytt við Ll. nr. 43 frá 30.03.1990)
6.4 Reglugerð um útbúgvingarstuðul, januar 1990.

Formæli
Arbeiðsbólkurin, sum landsstýrismaðurin í undirvísingar- og mentamálum setti í apríl 1997 at endurskoða og gera uppskot til nýggja útbúgvingarstuðulslóg, letur við hesum landsstýrismanninum "Álit um nýggja útbúgvingarstuðulsskipan".

1.1 Tilnevning og arbeiðssetningur
Landsstýrismaðurin í undirvísingarmálum, Eilif Samuelsen, hevur í skrivi, dagfest 2. apríl 1997, eftir tilmæli frá m.a. Lestrarvegleiðarafelganum og LFÚ, sett limir í ein arbeiðsbólk til at endurskoða ÚS-stuðulsskipanina.

Í arbeiðsbólkinum sótu:

John Rajani, fíggjarfulltrúi í Landsskúlafyrisitingini og leiðari av Stuðulsstovninum (form.)
Bjørg Róin, studentaskúlalærari og lestrarvegleiðari
Páll Isholm, lesandi við Fróðskaparsetur Føroya

Í tilnevningarskrivinum verður m.a. sagt, at arbeiðssetningurin verður:

Við støði í verandi útbúgvingarskipan skal arbeiðsbólkurin lýsa lestrarmynstrið í Føroyum býtt sundur í ungdómsútbúgvingar og hægri útbúgvingar.

Arbeiðsbólkurin skal eftir samrøður við m.a. umboð fyri tey lesandi, lestrarvegleiðarar og Almannastovuna meta um fíggingartørvin hjá teimum lesandi.

Arbeiðsbólkurin skal kunna seg um útbúgvingarstuðulsskipanir í grannalondum okkara.

Við støði í omanfyri standandi og við atliti at teimum fíggjarkørmum, sum givnir eru á fíggjarløgtingslógini til útbúgvingarstuðul, skal arbeiðsbólkurin koma við tilmæli um eina hóskandi stuðulsskipan.

Arbeiðsbólkurin skal útfrá tilmæli sínum gera eitt uppskot til eina dagføring av verandi lógarverki. T.e. Ll. nr. 109 frá 15. 09. 1998 um útbúgvingarstuðul (sum broytt við Ll. nr. 43 frá 30. 03. 1990) og Reglugerð um útbúgvingarstuðul, januar 1990.

Arbeiðsbólkurin hevði sín fyrsta fund tann 9. apríl 1997 og hevur tilsamans havt 24 fundir. Av hesum hava 16 verið innanhýsis fundir, og 8 hava verið við ymiskar áhugabólkar. Seinasti fundurin var 5. desember 1997. Harumframt hava limirnir í arbeiðsbólkinum arbeitt við álitinum millum regluligu fundirnar.

1.2 Arbeiðið í arbeiðsbólkinum
Í arbeiðsbólkinum hevur orðaskiftið mest snúð seg um lestrarviðurskiftini hjá teimum ungu í Føroyum, trupulleikarnar við verandi ÚS-stuðulsskipan, og hvussu ein nýggj útbúgvingarstuðulsskipan eigur at verða skipað.

Arbeiðsbólkurin ásannar, at verandi lóg um útbúgvingarstuðul hevur munandi brek. Í høvuðsheitum kann sigast, at sambært hagtølunum er keypiorkan hjá teimum lesandi minkað við uml. 40%, síðani útbúgvingarstuðulin varð tikin við í heildarveitingina í 1988 (sí talvu á síðu 13). Serliga eru tað tey lesandi yvir 18 ár, sum búgva til leigu, og tey, sum mugu ferðast fyri at koma í skúla, sum eru illa fyri.

Føroyski útbúgvingarstuðulin er í mun til aðrar norðurlendskar útbúgvingarstuðulsskipanir illa fyri. Talvan niðanfyri vísir eina samanbering millum ymisku norðurlendsku skipanirnar, og týðiliga sæst, at tann føroyska ikki kann javnmetast. Tølini, ið nýtt eru, eru árligar stuðulsveitingar til lesandi við hægri lærustovn yvir 18 ár, sum eru útibúgvandi. (sí nærri lýsing í fylgiskjali 6.1)

Eisini er útbúgvingarstuðulin illa fyri samanborin við stuðul frá Arbeiðsloysisskipanini ella Almannastovuni. Hetta hevur týdning, tá fólk undir hesum skipanum ynskja at fara undir útbúgving.

Tað kemst tí ikki uttan um, at um nakað munagott skal gerast, verður neyðugt við størri játtan á fíggjarløgtingslógini.

Arbeiðsbólkurin hevur umhugsað ymiskar møguleikar fyri at betra um verandi skipan, uttan at hesar skuldu kosta meira. Ein møguleiki kundi t.d. verið, at á útbúgvingum, sum geva vinnuførleika, kundi lánsparturin av tí samlaða stuðlinum hækkað. Grundgevingin fyri hesi áskoðan er, at tann lesandi við at útbúgva seg ger eina íløgu, sum hann seinni vinnur inn aftur við hægri løn. Trupulleikin er bert, at um tað verður dýrari at útbúgva seg í Føroyum í mun til í Danmark, taka vit grundarlagið undan teimum føroysku útbúgvingunum, tá føroyingar heldur velja at fara til Danmarkar at lesa.

Tá arbeiðsbólkurin var avmarkaður í sínum arbeiðssetningi til at halda seg til teir karmar, sum givnir vóru á fíggjarløgtingslógini, var neyðugt við fundi við landsstýrismannin um málið.

Arbeiðsbólkurin hevði gjørt sær eina meting av, hvat ein munagóður bati vildi kostað landskassanum, og varð henda meting løgd fyri landsstýrismannin á fundi 27. november 1997. Kunnað varð um trupulleikan við orðingini í arbeiðssetninginum, og at trupult var at koma við nakrari munagóðari endurskoðan, um hildið varð fast við orðingina í arbeiðssetninginum.

Niðurstøðan av fundinum varð, at landsstýrismaðurin tók støðu arbeiðsbólksins til eftirtektar, samstundis sum hann heitti á arbeiðsbólkin um at arbeiða víðari við álitinum uttan tær avmarkingar, sum liggja í fíggjarkørmunum til útbúgvingarstuðul.

Við støði í arbeiði arbeiðsbólksins og við støði í arbeiðssetninginum mælir arbeiðsbólkurin til fylgjandi meginbroytingar í eini nýggjari útbúgvingarstuðulsskipan:

• Endamálið við útbúgvingarstuðulsskipanini skal inn í lógina, og eigur skipanin at hava til endamáls at tryggja øllum føroyingum javnbjóðis møguleika fyri skúlagongd, bæði tá ið hugsað verður um fíggjarligu og geografisku støðu hins einstaka.
• Stuðulsupphæddin skal hækkast hjá teimum, sum eru yvir 18 ár: Nevndin heldur, at tá ið ein gerst 18 ár, er ein ikki longur undir forsyrgjaraskyldu foreldranna, og eigur ein tí at hava møguleika fyri at fáa stuðul til lestur, sum í sær sjálvum er nóg mikið at liva fyri.
• Aldursmarkið skal hækkast til 18 ár fyri at fáa stuðul, tí foreldur hava forsyrgjaraskyldu, til børnini eru fylt 18 ár.
• Ískoytisstuðul til ferðaútreiðslur.
• Ískoytisstuðul til avbygdanæmingar undir 18 ár.
• Ískoytisstuðul til tey undir 18 ár til keyp av undirvísingartilfari.

Umframt omanfyri nevndu meginbroytingar mælir nevndin til, at aðrar smærri broytingar verða gjørdar í lógarverkinum. Hesar verða nærri lýstar í sjálvum álitinum.

Arbeiðsbólkurin varð biðin um at dagføra verandi lógarverk, og eru broytingaruppskotini tískil innskrivað í uppskotið til nýggja útbúgvingarstuðulslóg og reglugerð, sum er partur av álitinum.

2. Verandi skipan og uppskot til broytingar
Hesin táttur í álitinum er skipaður á tann hátt, at teir einstøku partarnir av verandi lóg verða viðgjørdir fyri seg. Hvør lógarpartur verður fyrst lýstur, síðani eru viðmerkingar gjørdar, og at enda verða sett fram tilmæli til broytingar. Tátturin er býttur í fylgjandi partar:

• Endamálið við útbúgvingarstuðulslóggávuni
• Stuðulsskipan
• Stuðulstreytir
• Fyribils og endaligar stuðulsupphæddir
• Lán
• Fyrisiting, kærumøguleikar o.a.

2.1.1 Lýsing av verandi skipan
Til 1988, tá ið blokkstuðulin kom, fingu lesandi føroyingar, sum lósu í Føroyum, útbúgvingarstuðul frá SU (Statens Uddannelsesstøtte). Í 1988 var gjørd ein føroysk lóg "Løgtingslóg um útbúgvingarstuðul nr. 109 frá 15.9.1988".

Tað framgongur ikki av lógini, hvat endamálið við henni er. Her verður hugsað um, at tað ikki er orðað, hví vit skuldu hava eina stuðulsskipan, um tað skuldi verða ein stuðul, sum ein kundi liva av, ella tað skuldi verða ein ískoytisstuðul.

Politiska ynski við lógini var at gera eina so einfalda skipan sum møguligt.

Tvey tey fyrstu árini bleiv stuðul givin øllum lesandi eldri enn 16 ár, t.v.s. at tey 16 ára gomlu í 10. flokki eisini fingu stuðul. Í 1990 bleiv hetta broytt til, at øll, sum vóru í útbúgving aftaná 10. flokk, fingu stuðul, og var tað ikki longur ein treyt, at tú skuldi vera 16 ár.

So at siga øll góðtóku skipanina, sjálvt um peningaupphæddin, sum bleiv givin til tann einstaka, minkaði í mun til upphæddina frá SU.

Orsøkirnar til hetta vóru millum annað, at:

• øll óansæð aldur fingu stuðul, um tey vóru undir útbúgving aftaná framhaldsdeildina (í SU-skipanini skuldi ein vera fyltur 18 ár fyri at fáa studning),
• ÚS-upphæddirnar ikki vóru treytaðar av egininntøku,
• ÚS-upphæddirnar ikki vóru treytaðar av foreldrainntøku,
• ÚS-upphæddirnar ikki vóru treytaðar av eginogn.

2.l.2. Viðmerkingar til verandi skipan
Við at lesa lógina kann ein fáa ta fatan, at útbúgvingarstuðulin er ætlaður sum stuðul til livikostnað. M.a. stendur í § 4, stk. 4, at útbúgvingarstuðul verður veittur til fólk í útbúgving, sum "ikki fáa annan almennan stuðul, ið er ætlaður til at gjalda livikostnað."

Hinvegin eru eisini ábendingar um, at stuðulsskipanin er ætlað at vera ein ískoytisstuðulsskipan. Roknað verður við, at tann lesandi, umframt at fáa stuðul, forvinnur sær pening við síðuna av, tí stuðulsupphæddirnar eru so lágar, at eingin kann liva av teimum.

At kunna forvinna sær pening, uttan at tað ávirkaði stuðulin, var í 1988 ein stórur fyrimunur. Tíðirnar vóru góðar, og lætt var at finna sær nakað av arbeiði aftaná skúlatíð og í summarfrítíðini. Tey seinastu árini hevur hetta ikki verið nakar fyrimunur, tí tað er torført hjá teimum ungu at finna sær arbeiði aftaná skúlatíð og í summarfrítíðini.

Summi lesandi í dag eru tó so heppin at finna sær arbeiði aftaná skúlatíð fyri at kunna klára seg fíggjarliga. Arbeiðsbólkurin heldur hetta vera skeivt, tí fulltíðar skúlagongd er fulltíðararbeiði. Hevur ein lesandi ov nógv arbeiði við síðuna av skúlagongdini, kemur tað í mongum førum at ganga út yvir skúlagongdina við nógvari fráveru, ov vánaligari fyrireiking og ov vánligum úrsliti sum avleiðing. Ónøgd um hetta er at finna millum lesandi, foreldur, lærarar og onnur.

2.1.3 Tilmæli um broyting til verandi skipan
Endamálið við útbúgvingarstuðlinum eigur at vera at geva øllum borgarum fíggjarligan møguleika at fara undir miðnáms- ella hægri útbúgving, óansæð sosialar umstøður og búðstaðarviðurskifti.

Sum liður í menningini av einum samfelagi eigur fólkið at vera so væl skúlað sum gjørligt, og øll eiga at fáa møguleika at vera við í hesi menning. Tískil skal útbúgvingarstuðulin hava til endamáls at gera tað fíggjarliga møguligt hjá øllum borgarum at fáa eina útbúgving.

Eisini skal havast í huga, at útbúgvingarstuðulin samanborin við aðrar almennar skipanir, sum hava til endamáls at tryggja tí einstaka stuðulsmóttakaranum neyðuga inntøku til lívsuppihaldið, verður javnsettur, og hetta verður gjørt í dag, tí um ein lesandi fær útbúgvingarstuðul, er hann avskorin frá stuðli frá hinum stuðulsskipanunum (t.e. ALS og Almannastovan).

Tá útbúgvingarstuðulin á henda hátt kann samanberast við m.a. arbeiðsloysisstuðul og forsorgarhjálp, sum eru skipanir, ið tryggja stuðulsmóttakaranum eitt minstamark fyri lívsuppihaldi, eigur útbúgvingarstuðulin at vera á hædd við hesar.

2.2.1 Lýsing av verandi skipan
Sambært verandi lóggávu verður veittur útbúgvingarstuðul til fólk í útbúgving sum:

• eru í einari útbúgving í Føroyum, sum av Stuðulsstovninum er stuðulsheimilað smb. kunngerð.
• eru føroyingar, ella sum sambært altjóða sáttmála hava rætt til útbúgvingarstuðul á jøvnum føti við føroyingar, ella sum av Stuðulsstovninum í sambandi við stuðulsveitingina verða javnsett við føroyingar.
• eru lestrarvirkin i Føroyum og
• ikki fáa annan almennan stuðul, ið er ætlaður til at gjalda livikostnað.

Harafturat kann Stuðulsstovnurin áseta reglur fyri útbúgvingarstuðli til fólk í útbúgving, ið fáa aðra almenna hjálp og fyri at veita stuðul, tá ið talan er um norðurlendskt, europeiskt ella alheims lestrarsamarbeiði.

Stuðulstíðin er ásett sambært reglugerð, sum Stuðulsstovnurin hevur gjørt.

2.2.2 Viðmerkingar til verandi skipan
Verandi skipan virkar væl, og nevndin heldur ikki, at neyðugt er við stórvegis broytingum.

2.3.1 Lýsing av verandi skipan
ÚS stuðulin er býttur sundur í 4 stuðulsbólkar. Umsøkjararnir verða bólkaðir eftir, um teir eru yvir ella undir 18 ár, og um teir eru heima- ella útibúgvandi. Fylgjandi upphæddir verða veittar teimum fýra bólkunum:

• Lesandi undir 18 ár, sum búgva heima, fáa 609 kr. í stuðli um mánaðin.
• Lesandi undir 18 ár, sum búgva til leigu, fáa 1.369 kr. í stuðli um mánaðin.
• Lesandi yvir 18 ár, sum búgva heima, fáa 1.445 kr. í stuðli um mánaðin.
• Lesandi yvir 18 ár, sum búgva til leigu, fáa 2.206 kr. í stuðli um mánaðin.

Harafturat kunnu lesandi yvir 18 ár taka lán upp til 1.141 kr. um mánaðin.

2.3.2 Viðmerkingar til verandi skipan
Samsvar hevur ikki verið millum broytingina í stuðulsupphæddum og prístali seinastu 10 árini. Sammeta vit prístalsvøksturin við gongdina í stuðulsupphæddunum fáa vit eina talvu, sum sær soleiðis út:

Keldur: Hagtíðindi & Árbók fyri Føroyar

Á hesi talvu framgongur heilt greitt, at lesandi hava verið fyri vanbýti, síðan verandi stuðulslóg varð samtykt. Samstundis, sum prístalsvøksturin seinastu 10 árini hevur verið 34,3%, eru stuðulsupphæddirnar til lesandi lækkaðar 10,3%. Samanlagt gevur hetta eina minking í keypiorkuni hjá teimum lesandi uppá 44,6%.

Avleiðingarnar av verandi skipan eru m.a.:

1. Fleiri næmingar fara úr skúlunum, tí tað fíggjarliga ikki ber til at halda fram.
2. Útbúgvingarstuðulsskipanin eggjar ikki fólki undir øðrum almennum skipanum at fara undir lestur, av tí at upphæddirnar frá ÚS eru lægri enn frá øðrum almennum stuðulsskipanum.
3. Skipanin ger tað torført hjá ófaklærdum/tilkomnum, ið hava arbeiði, at fara undir útbúgving.
4. Skipanin eggjar næmingum at arbeiða eftir skúlatíð.
5. Lesandi eru undir minstamarkinum hjá Almannastovuni, ið er 2.830 kr. Hetta skal vera eftir, tá ið leiga o.a. er goldið.
6. At fólk taka útbúgving í Danmark, hóast útbúgvingarmøguleikarnir eru í Føroyum.

Undir 18 ár
Arbeiðsbólkurin mælir til, at stuðulsútrokningin verður skild sundur eftir aldursmarki soleiðis, at næmingar undir 18 ár ikki longur fáa útbúgvingarstuðul til livikostnað. Lesandi undir 18 ár eru sambært lóg undir foreldranna forsyrgjaraskyldu, og tískil eiga foreldrini at syrgja fyri peningi til teirra livikostnað.

Tó metir arbeiðsbólkurin, at næmingar undir 18 ár eiga at fáa ískoytisstuðul til útreiðslur, sum standast av beinleiðis undirvísingartilfari (Á øllum lærustovnum í Føroyum skulu tey lesandi sjálvi gjalda fyri bøkur og annað, sum er neyðugt fyri at kunna fylgja við í undirvísingini. Ein lesandi í t.d. studentaskúla og á HF-skeiði skal keypa bøkur fyri millum kr. 2.000 til kr. 4.000 um árið. Henda upphæddin fer við einum sera stórum parti av stuðlinum, sum er ætlaður til livikostnað) og ferðing (Í verandi skipan er ikki tikið við, at nógv lesandi hava stórar útreiðslur í sambandi við ferðing. At koma til Tórshavn úr Vágunum hevur við sær nógv fleiri útreiðslur enn tað, stuðulin hækkar við, um tú gerst útibúgvandi. Stuðulin hækkar við kr. 760   um mánaðin, og torført er at finna nakað at búgva í fyri minni enn kr. 1.200. Næmingar, sum ferðast til Kambsdal, t.d. úr Klaksvík, skulu umframt ta tíð, tað tekur, brúka umleið kr. 400 til ferðing. Nevndin heldur, at neyðug hædd ikki er tikin fyri flutningskostnaði til og frá skúla í verandi skipan).

Upphæddirnar ætlaðar til undirvísingartilfar eiga at verða goldnar teimum lesandi, tá ið skúlaárið byrjar. Arbeiðsbólkurin skjýtur upp, at tey, ið fylla 18 eftir 1. januar í skúlaárinum, fáa fullan ískoytisstuðul til undirvísingartilfar. Tey ið fylla 18 ár millum 1. september og 31. desember fáa hálvan ískoytisstuðul til undirvísingartilfar. Arbeiðsbólkurin skjýtur víðari upp, at fullur ískoytisstuðul til undirvísingartilfar verður 2.000 kr.

Upphæddirnar ætlaðar til ferðakostnað millum heimstað og útbúgvingarstað eiga at verða goldnar mánaðarliga eftir eini talvu, sum fylgir prísinum á almennum flutningi.

Næmingar undir 18 ár, sum eru noyddir at flyta til útbúgvingarstaðið, eiga at fáa serligan stuðul, sum umleið svarar til kostnaðin av einum kamari.

Yvir 18 ár
Arbeiðsbólkurin heldur, at næmingar yvir 18 ár eiga at fáa stuðul, sum er nóg mikið at liva fyri. Sum skipanin er í dag, kanst tú sum lesandi yvir 18 ár í mesta lagi fáa 3.347 kr. um mánaðin. (stuðul 2.206 kr. og lán 1.141 kr.) Skal ein leiga kamar t.d. í Havn, kostar tað í minsta lagi 1.000 kr. til 1.500 kr. um mánaðin. Almannastovan hevur eitt minstamark fyri, hvat ein skal hava at liva fyri, tá ið húsaleiga og fastar útreiðslur eru goldnar. Hetta minstamarkið er 2.830 kr. um mánaðin fyri ein persón. Stuðulin til lesandi yvir 18 ár, ið eru útibúgvandi, er umleið 1.000 kr. lægri.

Stuðulin til lesandi yvir 18 ár eigur tó framhaldandi at verða givin eftir, um viðkomandi er heima- ella útibúgvandi. Sum heimabúgvandi eigur møguleiki at vera fyri einum stuðli upp til 4.000 kr., 1/2 sum stuðul og 1/2 sum møguligt lán. Sum útibúgvandi eigur møguleiki at vera fyri einum stuðli upp til 5.000 kr., har 3/5 verða veittir sum stuðul, meðan 2/5 sum møguligt lán.

Lesandi á hægri útbúgving og lesandi, sum eru foreldur, eiga altíð at verða roknað sum útibúgvandi.

Grundgevingar fyri skilnaðinum millum heima- og útibúgvandi eru m.a., at ásannast má, at vanliga eru útreiðslurnar ikki tær somu heima sum úti, og um so er, hevur viðkomandi møguleika fyri at flyta í egnan bústað, og harvið fáa stuðul sum útibúgvandi.

Býtið millum stuðul og lán er ein meting eftir, hvat arbeiðsbólkurin metir forsvarligt.

Stuðulsupphæddin til tey, sum eru útibúgvandi, kr. 5000 (stuðul + lán), er ásett við støði í tí minstu upphæddini, sum Almannastovan nýtir í sínum útrokningum.

Arbeiðsbólkurin mælir til, at næmingar, ið ferðast millum heim og útbúgvingarstað, fáa ískoytisstuðul til ferðing eftir somu skipan, sum næmingar undir 18 ár.

2.4.1 Lýsing av verandi skipan
Stuðulsstovnurin veitir lestrarstudning og lestrarlán í stuðulsárinum sum fyribils upphæddir, sum fyri tann einstaka so vítt møguligt skulu svara til tær upphæddirnar, ið viðkomandi hevur rætt til, tá ið stuðulsárið er úti.

Útgjaldingar av fyribils upphæddum í stuðulsárinum verða framdar út frá upplýsingum um lestrarviðurskifti, øðrum almennum stuðli o.a.

Stuðulsstovnurin kann steðga ella broyta útgjaldan av fyribils upphæddum, um broytingar henda í stuðulsárinum í viðurskiftum, ið kunnu fáa munandi ávirkan á stuðulsveitingina.

Fyribils upphæddir, ið eru goldnar fyri mánaðir, har stuðulsmóttakarin ikki lýkur stuðulstreytirnar, kunnu verða kravdar aftur, áðrenn tann endaliga veitingin av útbúgvingarstuðlinum verður framd.

Endaliga veitingin av lestrarstuðli og lestrarláni verður framd, tá ið stuðulsárið er úti. Um stuðulstreytirnar ikki hava verið loknar í stuðulsárinum, verður stuðulsupphæddin sett niður lutfalsliga.

Útgoldnar fyribils upphæddir, ið ikki endaliga kunnu veitast sum lestrarstuðul og lestrarlán, skulu gjaldast aftur.

Tá ið stuðulsárið er úti, skal tann, ið er í útbúgving, og sum hevur tikið ímóti upphæddum í stuðulsárinum, geva allar upplýsingar, ið eru neyðugar fyri ta endaligu stuðulsveitingina.

Lýkur tann, ið er í útbúgving ikki upplýsingarskylduna, verða tær útgoldnu fyribils upphæddirnar kravdar aftur. Kravið kann tá heilt ella partvíst falla burtur, um tann, ið er í útbúgving, kortini gevur upplýsingarnar.

2.4.2 Viðmerkingar til verandi skipan

Reglurnar hava týdning fyri umsiting Stuðulsstovnsins av útbúgvingarstuðlinum.

Ofta kemur fyri, at stuðulsfortreytirnar hjá stuðulsmóttakaranum broytast gjøgnum árið, og hóast tann lesandi sambart kap. 8 í reglugerðini hevur skyldu at boða frá broyttu viðurskiftunum til Stuðulsstovnin beinanvegin, kemur tað meiri enn so fyri, at neyðugt er at regulera stuðulin (halda aftur ella útgjalda meira).

2.4.3 Tilmæli um broyting av verandi skipan
Arbeiðsbólkurin heldur tað ikki vera neyðugt at skilja ímillum fyribils og endaligar upphæddir. Tó er neyðugt at heimila Stuðulsstovninum at regulera stuðulin, um stuðulsfortreytirnar broytast í stuðulsárinum.

2.5.1 Lýsing av verandi skipan
Í verandi skipan hava næmingar oman fyri 18 ár rætt til 1.145 kr. í láni um mánaðin. Treytirnar fyri at fáa lán eru annars tær somu sum fyri stuðul.

Árliga rentan í lestrartíðini er 4 %. Eftir lokna útbúgving er rentan 1 % omanfyri diskonto.

Afturgjalding av lestrarláni og rentum byrjar vanliga eitt ár eftir, at útbúgvingin er lokin. Stuðulsstovnurin kann áseta reglur um afturgjalding av lestrarlánum.

Stuðulsstovnurin stendur fyri innkrevjing av lánum, og ásetir reglur fyri, hvussu mishildin lán verða kravd inn.

2.5.2 Viðmerkingar til verandi skipan
Í verandi skipan er avmarkað, hvussu mishildin lán kunnu krevjast inn. Úrslitið av hesum er, at landskassin ikki fær tann pening, hann eigur, rættstundis, og vandi kann vera fyri, at hann als ikki kemur afturíaftur.

Trupulleikar eru av og á, tá ið lántakarar doyggja. Eingin heimild er at avskriva lán hjá deyðum lántakara.

2.5.3 Tilmæli um broyting til verandi skipan
Arbeiðsbólkurin mælir til, at mishildin stuðulslán verða flutt til Føroya Gjaldstovu til innkrevjingar. Gjaldstovan hevur neyðugan sakkunnleika til hetta, umframt møguleikan at halda útistandandi aftur í skatti o.ø. hjá lántakara. Arbeiðsbólkurin mælir til, at hetta verður heimilað í lógini.

Somuleiðis verður mælt til, at um lántakari doyr, eigur møguleiki at vera fyri at strika restskuldina hjá viðkomandi. Grundin fyri hesi broyting er, at lánið er ein persónlig íløga, ið ikki eigur at tyngja onnur.

Mælt verður til, at lániupphæddirnar verða broyttar sambært kap. 2.3.2. Á henda hátt hava lesandi møguleika fyri at fáa eina forsvarliga upphædd at liva fyri.

Í aðrar mátar verður mælt til, at verandi lániskipan heldur fram óbroytt.

2.6.1 Lýsing av verandi skipan
Stuðulsstovnurin umsitur útbúgvingarstuðulin sambært Ll. 109 frá 15/09-1988, sum broytt við Ll. nr. 43 frá 30/03-1990. Sambært § 9, stk. 1 í hesi lóg eigur landsstýrið at áseta nærri reglur fyri stovnin.

3-manna kærunevndin, ið hevur hægsta fyrisitingarliga vald, verður sett av landsstýrinum 4. hvørt ár.

2.6.2 Viðmerkingar til verandi skipan
Verandi fyrisiting virkar væl, og nevndin mælir ikki til lógarbroytingar á hesum øki.

§ 11. Henda lóg fær gildi 01.08.98 og samstundis fer Løgtingslóg nr. 109 frá 15.09.1998 um útbúgvingarstuðul ,sum broytt við Ll. nr. 43 frá 30.03.1990 úr gildi. Lógin eigur at verða endurskoðað av umboðum fyri næmingar, lestrarvegleiðarar og Stuðulsstovnin, tá ið eitt ár er umliðið.

4. Fíggjarligur kostnaður av uppskotinum

Í brotið 2.3.3 mælir arbeiðsbólkurin til, at lesandi undir 18 ár ikki longur fáa útbúgvingarstuðul til livikostnað. Samstundis verður mælt til, at hesi somu fáa ískoytisstuðul til útreiðslur, sum standast av beinleiðis undirvísingartilfari og ferðing, eins og serligur stuðul eigur at verða latin teimum, sum verða noydd at flyta til útbúgvingarstaðin.

Fyri tey, sum eru yvir 18 ár, verður mælt til, at:

• heimabúgvandi fáa kr. 2.000 í stuðli og kr. 2.000 í láni
• útibúgvandi fáa kr. 3.000 í stuðli og kr. 2.000 í láni

Mælt verður til, at øll lesandi, sum eru foreldur, og øll lesandi við hægri læristovn altíð verða roknað sum útibúgvandi.

Arbeiðsbólkurin hevur við støði í hagtølunum fyri lesandi í Føroyum, sum eru at finna í fylgiskjali nr. 6.2, roknað sparingarnar og meirkostnaðin av omanfyri nevndu broytingum. Hesar eru lýstar í niðanfyri standandi talvu. Viðmerkjast skal, at næmingatalið, fyri ferðaískoyti og avbygdaískoyti, er mett og eigur tí at takast við fyrivarni.

Broytingaruppskotini, sum arbeiðsbólkurin mælir til, eru mett at hava við sær ein meirkostnað uppá kr. 8.950.552 um árið. Meirkostnaðurin kann sundurgreinast í tríggjar bólkar:

1. lesandi undir 18 ár fáa ikki longur grundstuðul                                      kr.3.268.769
2. hækkingin í stuðulsupphæddunum til tey lesandi yvir 18 ár                    kr.-9.742.247
3. ískoytisstuðul til avbygdanæmingar, ferðing og undirvísingartilfar          kr.-2.477.074

At meta um fíggjarligu avleiðingarnar av øktu lánimøguleikunum er eitt sindur torførari. Hetta kemst av, at trupult er at meta um støðuna hjá teimum, sum í dag lána. Av teimum uml. 1.688 lesandi, sum í dag hava møguleika fyri at lána, eru uml. 210, sum nýta møguleikan.

Møguleiki er fyri, at ein partur av teimum, sum í dag taka lán, ikki longur hava tørv á láni, um studningurin hækkar. Hinvegin kann eisini hugsast, at ein partur av teimum, sum í dag taka lán, hava tørv á meiri peningi og tískil vilja brúka økta lánimøguleikan. Arbeiðsbólkurin metir, at ikki verður neyðugt við hægri játtan, um lánimøguleikarnir verða øktir samsvarandi tilmæli arbeiðsbólksins. Hetta skal tó takast við fyrivarni.

5.1 Lýsing av verandi reglugerð

Verandi reglugerð hevur heimild í ymiskum greinum í lógini, har tilskilað verður, at Stuðulsstovnurin kann áseta nærri reglur. Neyðugt er við hesum heimildum m.a. soleiðis, at umsitingin av lógini kann verða meira liðilig, eins og at tað eru møguleikar fyri eini neyvari áseting í reglugerðini í mun til lógina.

Reglugerðin kann eisini dagførast, tá ið hetta gerst neyðugt, uttan at hetta skal leggjast fyri lóggávumyndugleikarnar.

5.2 Viðmerkingar til verandi reglugerð

Arbeiðsbólkurin hevur í hesum broti valt bert at gera viðmerkingar til nakrar av reglunum, sum, arbeiðsbólkurin metir, eiga at verða broyttar. Hetta er gjørt niðanfyri.

Viðmerking til kapittul 1, grein 2: Útbúgvingarstovnarnir hava ymiskar treytir fyri, hvat tað merkir at vera lestrarvirkin, og eigur hetta at vera meira nágreiniliga allýst í reglugerðini.

Viðmerking til kapittul 1, grein 3: Uppbýtið í hægri útbúgvingar og ungdómsútbúgvingar er ikki tíðarhóskandi, og eigur nýtt uppbýti at verða gjørt.

Viðmerking til kapitul 5, grein 15: Av tí at eitt lestrarár er 11 mánaðir, eigur útbúgvingarstuðulin at verða útgoldin 11 ferðir um árið.

Aðrar smávegis broytingar eru eisini gjørdar, sum ongar viðmerkingar eru til. Hesar eru innskrivaðar í broytingaruppskotið til nýggja reglugerð í brotið 4.3.

5.3 Uppskot til nýggja reglugerð

§ 23. Reglurnar eru galdandi frá 01.08.1998.

• Eingin stuðul verður latin til lesandi undir 18 ár.
• Lesandi á miðnámsútbúgvingum millum 18 og 20 ár fáa sum grundupphædd kr. 1.147 um mánaðin við møguleika fyri einum ískoyti upp til kr. 1.807. Ískoytið er tengt at inntøkuni hjá foreldrunum.
• Lesandi á miðnámsútbúgvingum millum 18 og 20 ár verða øll skrásett sum heimabúgvandi, uttan so at teinurin millum búðstaðin hjá foreldrunum og skúlan er longri enn 20 km, ella at ferðatíðin er meiri enn 75 minuttir ein veg. Um tey lúka treytirnar fyri at verða skrásett sum útibúgvandi, fáa tey sum grundupphædd kr. 2.293 um mánaðin við møguleika fyri einum ískoyti upp til dkr. 3.580. Ískoyti er tengt at inntøkuni hjá foreldrunum.
• Lesandi frá 20 árum og uppeftir fáa, um tey eru heimabúgvandi, kr. 1.807 um mánaðin og kr. 3.580, um tey eru útibúgvandi.
• Øll, sum lesa við hægri læristovn, fáa hægstu upphædd kr. 3.580 um mánaðin, eisini um tey eru undir 20 ár ella búgva heima hjá foreldrunum.
• Lesandi yvir 18 ár kunnu taka lán upp á kr. 1.860 um mánaðin.
• Studningurin verður roknaður sum a-inntøka.
• Útbúgvingarstuðul verður latin í 12 mánaðir.

Viðmerking:

Lesandi við børnum fáa umframt SU barnastuðul, sum gevur uml. kr. 800 fyri hvørt barnið. Lesandi, sum búgva til leigu, hava møguleika fyri at fáa stuðul til leiguútreiðslur (boligsikring).

• Lesandi undir 19 ár fáa studning til miðnámsútbúgvingar í samsvari við inntøku foreldranna og talið av systkjum.
• Lesandi undir 19 ár, har foreldrini búgva meira enn 40 km frá skúlanum, ella har dagliga ferðingin tekur meiri enn 3 tímar, fáa ferðaískoyti upp á nok. 1.980 um mánaðin.
• Lesandi yvir 19 ár, sum eru heimabúgvandi, fáa nok. 3.800 í lánsmøguleika um mánaðin.
• Lesandi yvir 19 ár, sum eru útibúgvandi, fáa umframt grundupphæddina upp á nok. 3.800, í lánsmøguleika nok. 1.980 í studningi um mánaðin.
• Eyka ískoyti kann fáast til bøkur (nok. 245 ella nok. 490 til ávíkavist miðnáms- og hægri útbúgvingar).
• Eyka ískoyti kann fáast til børn (48,5% er studningur 51,5% er lán). Ískoytið til fyrsta barnið er nok. 1.140, næsta barnið nok. 1.140 og tey fylgjandi nok. 700 um mánaðin. Hetta ískoytið fellur tó burtur, um inntøkan hjá hjúnafelaga verður ov stór.
• Útbúgvingarstuðul verður latin í 10 mánaðir.

• Útbúgvingarstuðulin verður bara latin sum lán.
• Eingin lesandi fær stuðul, fyrrenn hann er fyltur 20 ár, (undantikin eru tey, sum lesa við hægri læristovn.)
• Lesandi yvir 20 ár, sum er heimabúgvandi, fær í lánsmøguleika iskr. 38.220.
• Lesandi yvir 20 ár, sum er útibúgvandi, fær í lánsmøguleika iskr. 54.600.
• Eyka ískoyti (lán) upp á 25% av grundupphæddini verður latið fyri hvørt barnið (um lesandi er einligur forsyrgjari, er ískoytið tó 45%)
• Annað ískoyti (lán) verður latið til bøkur, ferðing, skúlagjald, rentuútreiðslur v.m.

 (Studiestødet i de nordiske länderna)

6.2 Hagtøl yvir lesandi í Føroyum

Lesandi sum fáa ÚS-stuðul, skipað eftir aldri og bústaði (juni 1997 og august 1997)

§ 13. Henda lóg fær gildi dagin eftir, at hon er kunngjørd.

6.4 Reglugerð um útbúgvingarstuðul, januar 1990

§ 21. Reglunar eru galdandi frá 1. januar 1990.