100-43 Fyrispurningur til Karsten Hansen, landsstżrismann, višv. stušli til feršaśtreišslur
Įr 1999, 2. mars, bošaši
formašurin frį soljóšandi fyrispurningi frį Marjus Dam, lųgtingsmanni
F y r i s p u r n i n g u r
Višmerkingar:
Taš er ein góštikin veruleiki, at śtjašaraųkini į mangan hįtt hava taš
trupult ķ dag. Taš vķsir seg millum annaš viš, at trivnašur og menning į fleiri
ųkjum ikki er eins stór į śtjašaraųkjum sum į mišųkinum. Eisini eru fleiri
śtjašaraųkir beinleišis hótt.
Seinastu mongu įrini er hend ein mišsavning millum annaš av almennum arbeišsplįssum og ųšrum. Fólk kring landiš verša tķšum noydd antin at flyta ella feršast til arbeišis. Sama er galdandi hjį lesandi og śtbśgvingarsųkjandi, iš bśgva heima.
Umframt at nżta tķš til feršing hava tey, iš feršast til arbeišis, beinleišis inntųkumiss av hesi feršing. Taš merkir sostatt, at tann, iš bżr nęrindis arbeišsplįssinum, hevur ein inntųkufyrimun av hesum, ķ mun til tann, iš skal feršast til arbeišis.
Ętlanin viš fyrispurninginum er at fįa lżst hesi višurskiftir – viš atlitiš til at fįa bųtt um mųguligan skeivleika.
Į tingfundi 3. mars 1999 varš samtykt uttan atkvųšugreišslu, at fyrispurningurin skal svarast.
Į tingfundi 20. aprķl 1999 svaraši Karsten Hansen, landsstżrismašur, fyrispurninginum soleišis
S v a r
Įšrenn eg svari fyrispurninginum frį Marjus Dam, vil eg stutt greiša frį galdandi reglum og satsum fyri stušul til feršaśtreišslur.
Ķ samband viš bruttoskattaskipanina, iš varš sett ķ gildi ķ 1997, vóru śtreišslurnar til feršing broyttar frį eini frįdrįttarskipan til eina stušulsskipan. Lógargrundarlagiš fyri nśgaldandi stušulsskipan er lųgtingslóg nr. 93 frį 6. juni 1997 um stušul til feršarśtreišslur. Sambęrt hesi lóg hevur persónur, iš hevur lųnarinntųka, herundir fiski- og śtróšrarpart, og sum hevur śtreišslur ķ sambandi viš feršing ķmillum bśstaš og arbeišsstaš ķ Fųroyum, rętt til feršastušul, um hann er undir fullari skattskyldu og bśsitandi ķ Fųroyum. Stušulin veršur bert veittur fyri eina ferš aftur og fram dagliga og veršur bert latin eftir umsókn. Um ein persónur fęr endurgjald į annan hįtt fyri feršaśtreišslur, hevur viškomandi ikki samstundis rętt til omanfyri nevnda stušul.
Nśverandi galdandi satsir fyri stušul til feršaśtreišslur finnast ķ kunngerš nr. 128 frį 10. juli 1997. Sambęrt hesi kunngerš er feršastušulin fyri hvųnn koyrdan kilometur fylgjandi:
0 - 15 km. 0,00 kr.
16 - 48 km. 0,37 kr.
yvir 48 km. 0,09 kr.
Herafturat veršur stušul veittur til sjóvegis feršing uppį 5 kr. pr. dag.
Eftir at feršafrįdrįtturin hevši veriš avtikin ķ nųkur įr, var hann innsettur aftur viš broytingum ķ skattalógini ķ 1995 (Lųgtingslóg nr. 4 frį 12. januar 1995). Satsirnir vóršu settir eftir feršasešlakostnašunum hjį Bygdaleišum og Strandferšsluni. Viršiš av frįdrįttinum svaraši til helvtina av bķligasta almenna feršasešlakostnašinum, t.d. prķsin į einum mįnašarkortiš. Henda loysn varš vķšarifųrd viš yvirgongdini til stušulsskipanina, soleišis at stušul sambart lógini veršur veittur svarandi til helvtina av feršakostnašinum viš almenna feršasambanšinum į hęgsta avslįttarstigi. Sum taš sęst į dųmunum nišanfyri fyri ein vanligan mįnaš, er hetta eisini so:
Dųmi 1: Kollafjųršur - Tórshavn.
Farleišin er 46 km. aftur og fram. Taš veršur roknaš viš 20 arbeišsdųgum um mįnašin:
15 km. į 0 kr. kr. 0,00
46 km - 15 km. = 31 km. į 0,37 kr. kr. 11,47
Feršafrįdrįttur hvųnn dag kr. 11,47Um arbeitt veršur ķ 20 dagar ķ einum mįnaš veršur frįdrįtturin 20 x 11,47 kr. ella 229,40 kr. um mįnašin. Eitt mįnašarkort til almenna feršasambandiš kostar 450,00 kr. į hesum strekki.
Dųmi 2: Toftir - Tórshavn.
Farleišin er 136 km. aftur og fram. Taš veršur roknaš viš 20 arbeišsdųgum um mįnašin:
15 km. į 0 kr. kr. 0,00
48 km. - 15 km. = 33 km. į 0,37 kr. kr. 12,21
136 km. - 48 km. = 88 km į 0,09 kr kr. 7,92
Feršafrįdrįttur hvųnn dag kr. 20,13Um arbeitt veršur ķ 20 dagar ķ einum mįnaš veršur frįdrįtturin 20 x 20,13 kr. ella 402,60 kr. um mįnašin. Eitt mįnašarkort til almenna feršasambandiš kostar 600,00 kr. į hesum strekki.
Og nś til spurningin hjį Marjus Dam, lųgtingsmanni.
Ķ 1998 vóršu śtgoldnar 3.728.585,- kr. ķ feršastušul.
Taš er ikki mųguligt, at geva Marjus Dam eitt eintżšugt svar upp į nęsta spurningin. Taš kemst m.a. av, at neyšuga hagtalstilfari ikki er tųkt ķ lųtuni. Ein uppgerš yvir koyrdar kilometrar ella ein uppgerš yvir feršir sjóvegis krevur, at hvųr einkult umsókn um feršastušul veršur gjųgnumgingin manuelt (ķ 1998 fingu 1.605 persónar śtgoldnan feršastušul), og į henda hįtt gera koyrdu kilometrarnir og ferširnar sjóvegis upp. Eg havi valt ikki at gera eina slķka uppgerš. Hetta er stórarbeiši, iš krevur stóra arbeišsorku og taš er heldur ikki mųguligt at gera hetta innan rķmuliga tķš.
Fyri taš nęsta, og taš hevur ręttuliga stóran tżdning, hevur landsstżrismašurin taš fatan, at taš er ikki relevant, at nżta takstirnir fyri feršing hjį tęnastufolki, sum nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum, sum śtgangsstųšiš fyri eini upphędd, iš er rķmulig til at svara śtreišslum til og frį arbeiši.
Hvķ havi eg so taš fatan, at taš ikki er rķmuligt at nżta sama sats fyri feršaśtreišslur og til endurgjald fyri at nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum?
Fyri pesónar, iš fįa endurgjald fyri śtreišslur fyri at nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum, er talan um eina eykaśtreišslu, iš ikki tęnur privatum endamįlum. Endurgjaldiš veršur śtgoldiš av arbeišsgevaranum til lųnmótakaran sum samsżning fyri meirśtreišslurnar, iš lųnmótakarin hevur, tķ arbeišsgevarin sendir viškomandi ašrastašir at arbeiša – t.v.s. burtur frį vanliga arbeišsstašnum.
Flutningsśtreišslur eru harafturķmóti privatar śtreišslur, iš lųnmótakarin hevur ķ samband viš feršing millum heimi og arbeišsplįssiš. Taš er eitt politiskt ynski, eisini frį mķnari sķšu, at ein įvķsur partur av meirśtreišslunum ķ samband viš feršing millum heimi og arbeišsplįssiš, skulu endurrindast av tķ almenna. Hetta er fyri at betra um mobilitetin į arbeišsmarknašinum, tį hędd veršur tikiš fyri bśsetingarmynstrinum ķ Fųroyum.
Ynskja vit at fįa eina fatan av śtreišslunum, viš at nżta takstirnar fyri feršing hjį tęnastufolki, sum nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum, so kann upplżsast, at taš veršur veitt eitt skattafrķtt endurgjald fyri at nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum, sum er 2,90 kr. pr. koyrdan km. viš minni enn 10.000 km. įrliga. Viš meiri enn 10.000 km. įrliga er endurgjaldiš pr. koyrdan km. 1,90 kr. Fyri ein persón, iš hevur 50 km. til og frį arbeišsplįssinum, fųrir hetta viš sęr, at hann fęr 22.300,- kr. śtgoldiš skattafrķtt (treytaš av, at hann hevur 200 arbeišsdagar og at taš ikki veršur veittur feršastušul fyri teir fyrstu 15 km. pr. dag), um takstirnir fyri feršing hjį tęnastufólki, sum nżta egnan bil ķ arbeišsųrindum, verša nżttir. Til samanberingar, fęr sami persónur śtgoldiš kr. 2.478,- eftir galdandi reglum um feršastušul. Veršur hetta dųmi nżtt sum ein leyslig vegleišing, kunnu vit rokna viš, at meirśtreišslurnar fyri landskassan verša minst 30 mio. kr. um įriš. Upphęddin fer uttan iva at hękka viš tķšini, tķ hęgri satsir višfųra, at fleiri fólk fara at bśseta seg ķ śtjašaraųkjunum, har hśsaprķsirnir ķ lųtuni eru vęl lęgri enn ķ mišstašarųkinum.
Ein kann so spyrja seg sjįlvan, sum Marjus Dam eisini ger taš: Er feršastušulin ķ dag rķmiligur ķ mun til śtreišslurnar av at feršast aftur og fram til arbeišis? Feršastušulin svarar ikki til feršaśtreišslurnar, men eru upphęddirnar rķmuligar?
Ķ skattateoriini veršur vķst į, at tį skattskylduga inntųkan veršur gjųrd upp, skal taš vera gjųrligt, at draga neyšugar rakstrarśtreišslur frį, t.v.s. śtreišslur, sum ķ įrinum eru nżttar til at forvinna, tryggja og višlķkahalda inntųkuna. Hetta er tó ein sera snęvurskygd teoretisk įskošan, iš tķ eigur at vera sett upp ķmóti ųšrum višurskiftum.
Sum taš eisini er nevnt ķ svarinum til punkt 2, so kunnu meginparturin av śtreišslunum metast sum privatar śtreišslur. Hvar ein hevur valt at seta bśgv og at arbeiša, er partvķst ein privat avgerš, sum full kompensatión tķ ikki eigur at vera givin fyri. Taš eru tó nųkur, iš ikki hava nakaš val, hetta eru t.d. lesandi og śtbśgvingarsųkjandi sum eru noydd at feršast til og frį millum annaš Havnini. Hetta vķsur Marjus Dam eisini į ķ sķnum višmerkingum. Landsstżriš veit um trupuleikarnar hjį teimum lesandi, og ķ uppskotinum til nżggja śtbśgvingarstušulslóg sum landsstżrismašurin ķ undirvķsingarmįlum, Signar į Brśnni, hevur lagt fyri lųgtingiš (Lųgtingsmįl nr. 97), er hędd tikin fyri, at landsstżrismašurin kann veita ķskoytisstušul til feršing til og frį skśla til lesandi.
Ķ ųšrum lagi er eingin ivi um, at satsir uppį 2,90 kr. ella 1,90 kr. pr. koyrdan km. eggjar fólki at koyra viš privatum bili. Hetta mįgar stųšiš undan einum stórum parti av almenna feršasambandinum. Taš eru fyrst og fremst tey, iš bśgva ķ śtjašaranum, ung og eldri, iš koma at merkja hetta. Hųgir satsir fara eisini at ųkja munandi um feršsluna į vegakervinum, og hetta setur munandi hęgri krųv til vegir og feršasambond.
Taš er sum sagt munur į teimum reellu śtreišslunum til feršing og fertšastušlinum. Taš eru somuleišis grundgevingar fyri, hvķ taš er munur teimum reellu śtreišslunum og į feršsstušlinum. Taš kann sjįlvandi vera ein spurningur um munurin į feršaśtreišslunum og į feršastušlinum er ov stórur, og hvųrjar mųguleikar vit hava fyri at hjįlpa fólki, sum bśgva ķ śtjašaranum, men sum eru noydd at feršast til mišstašarųki (serstakliga Havnina) til arbeišis.
Landsstżriš mišjar eftir, at leggja so nógvar uppgįvur sum gjųrligt so tętt at borgaranum sum til ber. Hetta vil eisini skapa fleiri arbeišsplįss ķ śtjašaranum. Ein stųrri mišfirring av almennu umsitingini loysir ikki allan trupulleikan, men hetta vil minka munandi um feršingina til og frį arbeišsplįssinum.
Mįliš avgreitt.