Śtnoršurrįšiš - frįgreišing 1998

Inngangur

Seinastu įrini eru stórar og vķšfevndar broytingar gjųrdar ķ Śtnoršurrįnum. Ķ 1995 samtykti Rįšiš at byrja įbótararbeiši til tess at broyta bygnaš og arbeišsgongd, tķ tųrvur į endurnżgging var eyšsżndur.

Ķ 1997 góškendu stjórnirnar ķ śtnorši eitt nżtt sįttmįlaskjal fyri Rįšiš, og at Rįšiš samtykti eina nżggja starvsskipan. Taš nżggja sįttmįlaskjališ og nżggja starvsskipanin hava skapt betri karmar fyri samstarvinum og ķblįstur til nżggja megi.Nakrir av tżdningamestu lišunum ķ endurnżggjanini vóru, at: Samstarvs stevnumišini, og hvussu tey skuldu fremjast, vóršu gjųrd greišari, formansskapur varš settur, sum leggur til ręttis og leišir arbeišiš millum įrsfundirnar, Rįšiš skal aktivt luttaka ķ norrųnum samstarvi og samstarva viš ašrar samstarvsfelagar ķ śtnorši, og at stovnaš veršur ein rįšsskrivstova fyri at fremja tiltrongt framhald ķ arbeiši rįšsins.

Arbeišiš hjį Śtnoršurrįšnum ķ 1998 var ķ stóran mun merkt av, at Rįšiš er ķ ferš viš at tillaga arbeiši sķtt eftir nżggju arbeišshęttunum. Til tess at nįa śrslitabetri samstarvi varš į įrsfundinum 1998 samtykt at royna at mišsavna arbeiši Rįšsins um įvķs mįl soleišis, at Rįšiš leggur stųrstan dent į eitt įvķst evni fyri hvųrt arbeišsįr. Ķ 1998 var ungdómar ķ śtnorši fremsta mįl rįšsins.

Įrsfundur

Įrsfundurin 1998 ķ Śtnoršurrįšnum varš hildin ķ Ilulissat ķ Grųnlandi, dagarnar 9. til 12. juni. Frįfarandi formašurin, Anders Andreassen, greiddi frį arbeiši Rįšsins ķ arbeišsįrinum 1997/98, eisini greiddi Arni Johnsen, formašur fyri Brųttualķšnevndini, frį arbeišinum ķ nevndini. Śtnoršurrįšiš samtykti į fundinum 3 tilmęli, sum vóršu send til stjórn/landsstżri landanna. Eitt tilmęli um stovnsetan av einum śtnoršur mentanargrunni, eitt tilmęli um at seta eina arbešsnevnd, sum skal seta fram uppskot um, hvussu ķtróttarsamstarviš landanna millum kann styrkjast, og eitt tilmęli um viš internetinum at styrkja skślasamstarviš ķ śtnorši. Harafturat samtykti Rįšiš eina oršing til Norrųna rįšharrarįšiš, har rįšiš heitir į NMR um at halda į viš stušli sķnum til verkętlanina Norrųn Fjųlmišlaverkstųš. Eisini samtykti Rįšiš 5 innanhżsis vištųkur um eitt meira mįlręttaš samstarv, um at avskriva fyrr samtykt tilmęli, um at seta ein arbeišsbólk, sum hevur ķ uppgįvu at styrkja samstarviš millum Śtnoršurrįšiš og tey norrųnu hśsini ķ śtnorši, at Rįšiš heldur eina kvinnurįšstevnu ķ 1999, at įr 2000 veršur śtnoršur mentanarįr, og at Rįšiš setir seg ķ samband viš mentamįlarįšharrar landanna fyri at fylgja upp tilmęli Rįšsins um stovnsetan av einum śtnoršur mentanargrunni.

Įrsfundarevniš var stųšan hjį teimum ungu ķ śtnorši. Ķ hesum sambandi vóru į fundinum tvęr framlųgur um evniš. Ragnheišur žórarinsdóttir, rįšgevi hjį norrųna rįšharrarįšnum, kunnaši um verkętlan rįšharrarįšsins višvķkjandi bųrnum og ungum og greiddi eisini frį norrųnum grunnum, sum stušla ungdómsarbeiši. Karl Siguršsson, granskari viš sosialvķsindaliga stovnin ķ Ķslandi, greiddi frį kanningum Śtnoršurrįšsins um lķvsvirši. Harafturat helt Magnus Magnusson, sįlarfrųšingur, fyrilestur um verkętlanina "Winther-Nomadism in Ammassalik Region in East Greenland". Svein Ludvigsen, nęstformašur ķ Nordennevndini ķ Noršurlanda Rįšnum umbošaši Noršurlanda Rįšiš į fundinum. Svein hevši framlųgu, har hann m.a. kom inn į norrųnan samleika, mentanarfelagsskap og politiskar avbjóšingar fyri Noršurlond og Śtnorši.

Į fundinum varš Ķsólfur Gylfi Pįlmason valdur til formann, ašrir limir ķ formansskapinum eru fyrsti nęstformašur, Lisbeth L. Petersen, lųgtingsmašur, og annar nęstformašur, Anders Andreassen, landstingsformašur.

Formansskapur Śtnoršurrįšsins

Fyrsta hįlvįr var formansskapur Śtnoršurrįšsins mannašur viš Anders Andreassen, formašur, Svavar Gestsson, fyrsti nęstformašur, og Lisbeth L. Petersen, annar nęstformašur.

Formansskapurin hevur ķ įrinum hildiš 4 fundir; ķ Reykjavķk tann 15. aprķl, ķ Ilulissat tann 9. juni, ķ Tórshavn tann 24. juni og ķ Oslo tann 10. november, har Śtnoršurrįšiš var bošiš til setuna hjį Noršurlanda Rįšnum. Harafturat helt formansskapurin telefonfund tann 10. februar. Į fundinum ķ formansskapinum ķ Reykjavķk varš Steinar Jakobsson, stjóri fyri Śtnoršurgrunninum, bošin at greiša frį arbeiši grunsins ķ 1997 og frį teimum broytingum, sum eru samtyktar ķ virki grunsins. Eisini hitti formansskapurin ķslendska uttanrķkis- og samstarvsrįšharran, Halldor Asgrimsson, sum tekur yvir formansstarviš ķ Noršurlanda Rįšharrarįšnum ķ 1999. Ķ tilknżti til fundin ķ formansskapinum ķ Tórshavn, hitti formansskapurin formansskapin ķ Noršurlanda Rįšnum og umboš fyri floksbólkarnar ķ Noršurlanda Rįšnum. Eisini vitjaši formansskapurin NORA, har Kjartan Hoydal, stjóri, kunnaši um arbeiši hjį NORA og teimum verkętlanum, stovnurin er ķ holt viš. Į fundinum varš eisini tosaš um, hvussu samstarviš millum partarnar ķ śtnorši kann styrkjast. Ķ sambandi viš fundin ķ formansskapinum ķ Oslo, hitti formansskapurin formansskapin ķ Nordennevndini ķ Noršurlanda Rįšnum. Eisini hitti formansskapurin stjórarnar fyri Noršurlandahśsini og NAPA fyri at tosa um mųguleikarnar fyri at gera śtnoršur samstarviš meira sjónligt ķ hśsunum, og ųkja um tališ av śtnoršur hendingum ķ hśsunum.

Svavar Gestsson tók vegna formansskapin lut ķ umhvųrvisrįšstevnuni hjį Noršurlanda Rįšnum ķ Gųteborg ķ dųgunum 26. til 28. februar, eisini tók Svavar lut ķ "Trišju arktisku rįšstevnuni fyri politikarar", sum hildin varš ķ Salekhard ķ Sibiria ķ dųgunum 22. til 24. aprķl. Ķsólfur Gylfi tók lut vegna Rįšiš ķ javnstųšurįšstevnuni hjį Norrųna Rįšharrarįšnum ķ Tórshavn ķ dųgunum 18. og 19. september. Eisini tók Ķsólfur Gylfi  lut ķ eini rįšstevnu ķ Noregi um bygdatrupulleikar og landsparta samstarv. Undir vitjanini ķ Fųroyum ķ september hitti Ķsólfur Gylfi Lisbeth L. Petersen, Jógvan Durhuus og Ingu Ellingsgaard m.a. fyri at tosa um kvinnurįšstevnu Rįšsins, sum veršur ķ Tórshavn ķ juni 1999. Harafturat hevur Ķsólfur Gylfi haft fund viš Bjarna Danielsson, deildarstjóra ķ Norrųna Rįšharrarįšnum, og Svein Ludvigsen, nęstformann ķ Nordennevndini ķ Noršurlanda Rįšnum, m.a. fyri at tosa um stovnan av einum śtnoršur mentanargrunni, ķkast Rįšharrarįšsins til ungdómsrįšstevnuna hjį Śtnoršurrįšnum og Brųttulķšverkętlanina.

1. januar varš Pįll Brynjarsson settur sum Rįšsskrivari fulla tķš. Pįll var įšur hįlvdagssettur frį 1. juni 1997. Rįšsskrivstovan hevur til hśsa ķ Altinginum ķ Reykjavķk. Ķ 1998 hava veriš tveir tęnastumannafundir ķ Śtnoršurrįšnum, ķ Reykjavķk tann 29. januar og ķ Oslo tann 9. november.

Meginverkevni Śtnoršurrįšsins ķ įrinum 1998

Ungdómsrįšstevnan
Ungdómsrįšstevna Śtnoršurrįšsins varš hildin ķ Reykjavķk ķ dųgunum 10. til 12. juli 1998. Um 120 ungdómar frį teimum trimum londunum ķ śtnorši, Ķslandi, Fųroyum og Grųnlandi, tóku lut į rįšstevnuni. Harafturat luttóku bęši limirnir ķ Śtnoršurrįšnum, tęnastumenn Rįšsins og gestir. Tilsamans vóru gott 150 luttakarar į rįšstevnuni.

Samanum tikiš var ungdómsrįšstevna Śtnoršurrįšsins vęleydnaš. Luttųkan var góš, nógvar įhugaverdar framlųgur vóru, og tey ungu fólkini saman viš politikarum og framlųgufólki luttóku ķ einum ógvuliga livandi kjaki. Rįšstevnan vakti stóran ans hjį fjųlmišlunum; ķ Ķslandi fekk framlųgan hjį Vigdķs Finnbogadóttir um danska mįliš gongd į oršaskiftiš um frįlęru ķ donskun og tżdningin av, at ķslendingar duga danskt.

Tey stevnumiš, Śtnoršurrįšiš hevur sett sęr fyri višvķkjandi ungdómsrįšstevnuni, vóršu lokin. Luttakararnir komu at kennast, fingu innlit ķ liviumstųšurnar hjį hvųr ųšrum, hųvdu oršaskifti um ymisk tżšandi mįl, og ikki at gloyma, at persónlig sambond vóršu knżtt, sum heilt vist fara at hava viš sęr eitt styrkt śtnoršur samstarv ķ framtķšini.

Kanning Śtnoršurrįšsins um lķvsvirši
Ķ sambandi viš, at formansskapurin ķ Śtnoršurrįšnum samtykti, at "stųša teirra ungu ķ śtnorši" skuldi vera meginevniš ķ 1998, samtykti formansskapurin, at gerast skuldi ein kanning um lķvsvirši millum tey įtjan įra gomlu ķ londunum. Rįšsskrivstovan gjųrdi eina avtalu viš tann sosialvķsindaliga stovnin viš lęrda hįskślan ķ Ķslandi um Rįšsins vegna at gera kanningina. Kanningin varš lųgd fram ķ Ķslandi sķšst ķ aprķl mįnaši og ķ Grųnlandi og Fųroyum ķ mai mįnaši. Av tķ at bara ein knųpp helvt av śtsendu spyrjiblųšunum kom inn aftur ķ Grųnlandi, samtykti formansskapurin ķ Śtnoršurrįšnum at leggja fram aftur kanningina ķ Grųnlandi, og hetta varš gjųrt ķ januar 1999. Śrslitiš av kanningini skal vera klįrt į vįri 1999.

Brattalķš verkętlanin
Verkętlanin var sett ķ verk, tķ ķ įrinum 2000 eru lišin 1000 įr, sķšani Levur Hepni, sonur Eirik Reyša og Tjóšhildur, sigldi frį Brųttulķš og rakti viš Amerika.

Byggingin av garši Eiriks Reyša og Tjóšhildarkirkju ķ Brųttulķš er ein samstarvsverkętlan millum heimastżriš ķ Grųnlandi og Śtnoršurrįšiš. Hugskotiš til byggingina kom fram į įrsfundi Śtnoršurrįšsins 1993. Sķšan tį hevur arbeitt veriš viš hugskotinum viš tķ fyri eyga, at bygningarnir skulu standa lidnir įšrenn hįtķšarhaldiš įr 2000. Į įrsfundinum 1993 setti Śtnoršurrįšiš ta sonevndu Brųttulķšnevndina, nevndin hevur arbeitt mišvķst viš at fyrireika endurreisn av bygningunum ķ Brųttulķš. Į vįri 1997 var komiš įsamt um arbeišshęttir og stevnumiš. Hetta hevši viš sęr, at sett varš ein teknisk nevnd, sum sķšani tį hevur havt hųvušsįbyrgdina fyri tilevning av verkętlanini. Formašur ķ teknisku nevndini er Arni Johnsen śr Śtnoršurrįšnum.

Byggivirkiš Ķstak tekur sęr av byggjarķnum, og timbur kemur śr Noregi. Endaligu tekningarnar vóru tųkar į heysti 1998, forarbeišiš av timbri og sjįlvum bygningunum fer fram ķ Reykjavķk og byrjar tķšliga įr 1999, men longu į vįriš 1999 byrjar byggjarķiš ķ Brųttulķš, har bęši ķslendingar og grųnlendingar eru viš ķ arbeišinum, m.a. luttaka serfrųšingar śr Ķslandi višvķkjandi flagarbeiši saman viš serfrųšingum śr Grųnlandi į ųkinum.

Kostnašurin av byggjarķnum veršur knappar 6 mió.danskar krónur. Fķggingin av verkętlanini er komin vęl įleišis, og ķ januar 1999 er fingin til vega fķgging til umleiš 90 % av kostnašinum.

Bygningarnir skulu standa lidnir tann 1. juli 2000.

Kunningarętlan Śtnoršurrįšsins
PR-virkiš Birtir hevur ķ samrįš viš rįšsskrivstovuna veriš ķ holt viš at gera eina kunningarętlan fyri Rįšiš. Formansskapur Śtnoršurrįšsins samtykti į fundi sķnum ķ Ilulissat at leggja stųrstan dentin į trż slųg av kunningarmišlum; heimasķšu į internetinum, kunningarfaldara og tķšindabręv. Sambęrt avtalu viš Birtir veršur kunningarfaldari Rįšsins sendur śt ķ mars 1999, og samstundis skal heimasķšan vera klįr.

Tilmęli
At fylgja tilmęlum Śtnoršurrįšsins upp hevur ųll įrini veriš eitt av stųrstu kjakevnunum į įrsfundum Rįšsins. Fyri at fįa framlųgu og uppfylging av tilmęlunum ķ fasta legu, samtykti formansskapurin į fundi sķnum ķ Oslo, at sendinevndirnar ķ hvųrjum landi sęr leggja tilmęli Rįšsins fram sum uppskot til tilmęli ķ tinginum, og at sendinevndarformašurin leggur fram tilmęlini į einum fundi viš viškomandi rįšharra.

Kvinnurįšstevna Śtnoršurrįšsins
Į įrsfundinum ķ Ilulissat samtykti Rįšiš at halda kvinnurįšstevnu ķ Fųroyum ķ juni 1999. Rįšstevnan veršur ķ Tórshavn ķ dųgunum 5. til 8. juni. Fyrireikingarnar eru vęl įleišis; settur er ein arbeišsbólkur ķ Fųroyum undir leišslu av Ingu Ellingsgaard, sum hevur įbyrgdina av at gera uppskot til skrį ķ samrįš viš millumgongufólk ķ Ķslandi og Grųnlandi. Arbeišsbólkurin og millumgongufólkini og tęnastumenn Śtnoršurrįšsins hava havt 2 telefonfundir, har tey hava tosaš um fyrireikingarnar til rįšstevnuna.

Sendinevndarskrivstovan ķ Fųroyum ķ samrįš viš Rįšsskrivstovuna hevur havt įbyrgdina av tķ praktiska ķ sambandi viš rįšstevnuna.

Nišurstųša

Śtnoršurrįšiš er byrjaš at virka eftir nżggju skipanini, sum Rįšiš hevur samtykt. Arbeišiš, sum er gjųrt ķ 1998, hevur veriš eitt stig į leišini at styrkja śtnoršur samstarviš og fremja śtnoršur įhugamįl į ųllum stigum. Taš mugu vit halda įfram viš.